Geleneksel olarak tüm eğitim sistemlerinde, devam ettiği liseyi en yüksek mezuniyet ortalaması ile tamamlayan öğrenci, lise birincisi olarak adlandırılır. Ülkemizde de ders kesiminde, mezuniyet puanı en yüksek olan öğrenci, öğretmenler kurulunca okul birincisi olarak tespit edilmektedir.

Okul birinciliği gerek eğitim hayatında gerekse de iş hayatında birincilere belli avantajlar sağlayabilir; ancak birincilikten dolayı öğrencinin ve ailesinin duyduğu onur ve gurura paha biçilemez.

Lise mezunları, okul birincisi olmanın ilk avantajını, YKS aşamasında yaşarlar. Devlet üniversitelerinde hemen hemen her bölüm için lise birincilerine ayrılmış özel kontenjanlar bulunmakta olup bu kontenjanlara sadece lise birincileri başvurabilirler ve onlar yerleştirilirler.

ÖSYM okul birincilerini üniversitelerdeki programlara yerleştirirken diğer adaylar için uyguladığından farklı bir işlem uygulamaktadır. Okul birincisi olan öğrenci, bir programa yerleştirilirken önce genel kontenjana bakılır. Puanı genel kontenjana yerleşmek için yetersiz kalan öğrencinin, bu kez “sadece” okul birincileri için ayrılmış olan okul birinciliği kontenjanına yerleşip yerleşemeyeceği incelenir.

Bu şekilde lise birincisi bir öğrenci, diğer adaylardan farklı olarak, bir yükseköğretim programına yerleştirilirken iki kez işleme tabi tutulur.

ÇARPICI İSTATİSTİK

2020 YKS sonuçlarına göre Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi’nin 140 öğrencilik genel kontenjanına yerleştirilen son öğrencinin başarı sırası 17 bin 354’tür. Başarı sırası 22 bin 777 olan okul birincisi bir öğrenci genel kontenjana yerleşme şansı bulamamış ancak 4 kişilik okul birincisi kontenjanından yararlanarak bu programa yerleşebilmiştir.

Okul birinciliği kontenjanından yararlanma hakkını elde eden adaylar, bir programa yerleştirilen son öğrencinin başarı sırasından 100 bin sıra geride de olsalar aynı programa okul birincisi kontenjanından yerleşebilmektedirler. 2020 YKS sonuçlarına göre Hacettepe Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Programı’na genel kontenjandan yerleşen son öğrencinin başarı sırası 26 bin 357’dir. Aynı programa okul birincisi kontenjanından yerleşen öğrencinin başarı sırası ise 117 bin 846’dır.

Yukarıda verilen örneklerden de anlaşılabileceği gibi okul birincisi olma başarısını gösterenler, tercih aşamasında okul birincisi kontenjanından dikkatlice yararlanabilirlerse çok ciddi bir avantaj elde edebilmektedirler. Bu nedenle aynı lisede okuyan başarılı öğrenciler arasında dört yıl süresince okul birinciliğine yönelik tatlı bir rekabet oluşur; sezdirmeden birbirlerinin notlarını, ortalamalarını izlemeye çalışırlar.

Öğretmenleri ve aileleri bu tatlı rekabetin objektif ve adaletli bir şekilde sonlanmasına gayret ederler; ancak çoğu zaman tam da mezuniyet aşamasında okullarına son sene nakil ile gelmiş, hiç tanımadıkları bir öğrencinin okul birincisi olduğunu öğrenirler. Tüm itirazları sonuçsuz kalır; çünkü her şey şeklen doğru yapılmıştır; ancak vicdan, ahlak ve etik çerçevesinde, yapılanlar tamamen yanlıştır. Ansızın ortaya çıkan bu durum birincilik beklentisi içinde olan, aynı liseye aynı koşullarda dört sene devam etmiş öğrenciler için tam bir felakettir. Bir anda okullarına, öğretmenlerine, başarıya, geleceğe, iyi ve güzel olan her şeye olan inançlarını yitirmeye başlarlar.

ÇOCUKLAR FEDA EDİLMEMELİ

Strateji ve taktikler geliştirip okul okul gezerek, çeşitli çevrelerden ve okul müdürlerinden ciddi destekler alarak çocuklarının naklini lise birincisi olabilecekleri okullara yaptıran “sözde” anne babalar, dört yıl beraber olduğu öğrencisinin başarısını vicdansızca göz ardı eden “sözde” okul müdürleri, yaşanan onlarca soruna rağmen önleyici tedbirler almayan Millî Eğitim Bakanlığı “nakil yolu ile okul birinciliğinin” sorumlularıdır. Çocuklarımız “okul birinciliği borsasına” feda edilemeyecek kadar değerlidirler.

Okul birincisi olan öğrencilerden kaçının nakil yoluyla birinci olduğu liseye geldiği, bu öğrencilerin nakil gerekçelerinin neler olduğu, bu öğrencilerin velilerine okuldaki diğer öğrencilerin başarı sıralaması hakkında Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’na aykırı bir şekilde bilgi verilip verilmediği, nakil yoluyla liseye geçmiş olan okul birincileri ile aynı okulda dört yıl devam ederek okul ikincisi olan öğrencilerin YKS başarı sıraları arasında anlamlı bir fark olup olmadığı, öncelikle Millî Eğitim Bakanlığı tarafından incelenmesi gereken hususlardır.

PROF. DR. ALİ EKBER ŞAHİN

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ