TL’deki değersizleşme sürerken enflasyon, ilan edilen beklentinin de üzerine çıkabilir

Berlin Ekonomi ve Hukuk Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nden Doç. Dr. Ümit Akçay, şu anda Türkiye ekonomisinin en yakıcı sorununun ücretlerin enflasyon karşısında erimesi olduğunu vurguladı.

Akçay, “Türkiye ekonomisinin orta vadeli gidişatı, 2022’deki uluslararası ekonomik konjonktüre ve iktidarın yeni bir ‘U dönüşü’ yapıp yapmayacağına bağlı olarak şekillenecek” dedi. Ekonomide artık 2001-2013 modelinin de 2013-2021 modeli de işlemediğine dikkat çeken Doç. Ümit Akçay ile konuştuk.

Dolar kuru 10 TL'ye dayandı. TL'deki erimenin asıl nedenleri nelerdir. Dolar nereye kadar çıkar bir öngörünüz var mı, kuru frenlemek mümkün olabilecek mi?

TL’deki erimenin asıl nedeni, TL’deki erimenin frenlenmesinin istenmemesidir. Yani karşımızda, TCMB aslında TL’nin erimesini istiyordu ancak bunu nasıl yapacağını bilemediği için sonuçta TL değersizleşti gibi bir durum yok. Aksine, bu iradi bir politika tercihinin sonucu gerçekleşiyor. Geçtiğimiz hafta Enflasyon Raporu’nun açıklanması sırasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı’nın bizzat kendisi bunu açıkça ifade etti. Dolayısıyla, buradaki soru neden bu tip bir yönelimin belirginleştiği olabilir. Buna yanıt vermek için biraz daha geriye gitmek gerekiyor: Türkiye’de 2013 sonrasından itibaren bir yapısal kriz konjonktürü yaşanıyor. Literatürde bunun anlamı, sermaye birikim rejimi krizi ile devlet krizinin aynı anda yaşanmasıdır. Bu süreçte iktidarın oy desteği aşındıkça farklı sermaye kesimlerinin taleplerine karşı daha duyarlı hale geliyor. Dolayısıyla iktidar bloğu içindeki harmonizasyonu korumak giderek güçleşiyor. Sermaye girişlerinin azaldığı 2013 sonrasında ekonomi yönetiminin büyümeyi canlı tutma girişimleri, TL’nin kademeli değersizleşmesiyle sonuçlandı. Ekonomik büyümenin canlandırılması için faizin düşürülmesinin kur şoku ile karşılaşması ve kur şoku karşısında faizlerin sert bir şekilde artırılması 2013 sonrasının tipik özelliğidir. Bu özellik ekonomi yönetimindeki zikzakları da açıklar. Şimdi farklı olan, kur şokuna karşı faiz artışına henüz gidilmemiş olmasıdır. Ancak Eylül itibariyle başlayan faiz indirimi süreciyle birlikte 2013 sonrası oluşan zikzaklı modelden de sapılıp sapılmadığını tespit etmek, önümüzdeki dönem için kritik olacaktır.

- Merkez Bankası'da son haftalarda görevden almalar yaşanırken, faizde de indirime gidildi. Merkez'in attığı adımları nasıl değerlendiriyorsunuz? Normal bir Merkez Bankası'nda bu dönemde beklenecek hareketler mi bunlar?

Türkiye’de para politikalarında esaslı bir kulvar değişikliği yaşandı. Bu yaşanmamış gibi yaparak bir ‘normal’ merkez bankacılığı varsayımı üzerinden hareket etmek hatalı olacaktır. Burada, önceki sorunuzu yanıtlarken değindiğim konuyu biraz daha açmam gerekiyor. 2013 sonrasındaki konjonktürü belirleyen özellik, 2001-2013 dönemde uygulanan modelin krizidir. Bildiğiniz gibi 2001 sonrası model pozitif reel faiz vermeye dayanıyordu. Bunun amacı sermaye akımlarını ülkeye çekmek, bu sayede TL’nin değerlenmesini sağlamak ve enflasyonu kontrol altına almak idi. Ancak bu modelin sonucu artan borçluluk, ithalatın ucuzlaması, cari açığın sistematik bir şekilde artması, üretken sanayi ve tarımsal yapının aşınması ve yüzde 10’lar düzeyinde sabitlenen işsizlik olmuştur. 2013 sonrasında, 2001-2013 modelini mümkün kılan unsur olan sermaye girişlerinde azalma başladı. Bu daha çok küresel finansal döngülerle ilgiliydi ve Türkiye benzeri pek çok ülkeyi etkiledi.

Şu an için önemli olan konu şu: Ekonomi yönetiminde 2013 sonrasında belirginleşen zikzakların dışına mı çıktık, yoksa iktidar artan enflasyon karşısında işlerin kontrolden çıktığını düşünerek yeni bir ‘U-dönüşü’ ile yüksek bir faiz artışı mı yapacak? Önümüzdeki dönemi şekillendiren en önemli gelişme bu konudaki gelişmeler olacak.

GİDİŞATI U-DÖNÜŞÜ BELİRLEYECEK

- Türkiye'de yaşanan krizin boyutu nereye varır, iktidarın politikaları Türkiye ekonomisini nereye götürür?

Burada bir konuyu netleştirmemiz gerekiyor. Teknik olarak kullanılan kriz tanımı, iki çeyrek üst üste ekonomik daralmanın yaşanmasıdır. Buradan bakarsak, Türkiye’de teknik anlamda bir kriz yaşanmıyor. Aksine, ekonomik büyüme oldukça canlı. 2021 için yüzde 8 ve hatta daha üzeri bir büyüme oranının geleceğine uluslararası kurumlar tarafından da işaret ediliyor. Karşımızda olan sorun geniş toplum kesimlerinin gelirlerinin enflasyon oranında artmaması, alım güçlerinin gerilemesi yani yoksullaşmadır. Türkiye ekonomisinin orta vadeli gidişatı ise, 2022’deki uluslararası ekonomik konjonktüre ve iktidarın yeni bir ‘U-dönüşü’ yapıp yapmayacağına bağlı olarak şekillenecek.

REZERVLER HÂLÂ EKSİDE

- Kuru düşürmek için 128 milyar dolar heba edildi, iktidar kanadı Merkez Bankası rezervlerinin artıda olduğunda ısrarlı, bu ne kadar gerçekçi, rezervleri tekrar yerine koymak mümkün olacak mı?

Muhalefetin yürüttüğü ‘128 milyar nerede’ kampanyası nedeniyle harcanan rezervin 128 milyar olduğu popüler dile yerleşti ancak hangi döneme odaklandığınıza göre bu miktar değişebiliyor. Ekonomi yönetiminin rezervleri yoğun olarak kullandığı döneme baktığımızda ise, bunda kuru düşürme değil, Covid-19 salgını sırasının ekonomik etkilerini azaltmak için alınan önlemler çerçevesinde faizlerin indirilmesi sırasında TL’de yaşanabilecek olası bir çöküşün önüne geçme çabasının etkili olduğu görülüyor.

TCMB rezervleri konusundaki karmaşanın nedeni farklı rezerv tanımlarının olması. Uluslararası karşılaştırmalarda brüt rezervler kullanılıyor, iktidar da buna vurguluyor. Son dönemde brüt rezervlerin artığını biliyoruz. Diğer yandan uluslararası gözlemciler Türkiye’nin dış ödeme sorunları yaşamaması için gerekli olan rezerv miktarını hesaplarken, mevcut ‘ödünç rezervleri’ çıkararak daha ayrıntılı bir değerlendirme yapıyorlar. Son dönemde ödünç rezervler çıkarıldığında kalan net rezervlerin hala ekside olmasına rağmen bu açığın da azalmaya başladığını görüyoruz. Burada ilginç olan husus TL’deki bu değersizleşme sürerken rezerv biriktirme tercihinin yapılmış olması.

ÜCRET ERİMESİ CAN YAKICI SORUN

- Türkiye ekonomisinin en can yakıcı sorunları neler, Türkiye ekonomisi için bir kurtuluş reçetesi var mı?

Pek çok sorun var ancak şu anda en yakıcı olan ücretlerin enflasyon karşısında erimesidir. Örneğin önümüzdeki aylarda yapılacak olan asgari ücret pazarlıkları bu açıdan çok önemli. İktidar üzerinde, ücretlerin refah payını da içerecek şekilde en az enflasyon oranı kadar artırılması yönünde güçlü bir baskı kurulması, geniş toplum kesimleri için yaşamsal olacaktır.

‘Kurtuluş reçetesi’ konusu biraz daha karmaşık. Bu konuda şunun bilinmesi gerekir: Karşımızda işlemeyen iki model var. 2001-2013 modeli de 2013-2021 modeli de işlemiyor. Dolayısıyla, şu an yaşadığımız sorunlardan ‘AKP’nin ilk yıllarında uygulanan politikalara dönersek, sermaye girişleri yeniden canlanır ve mevcut sorunlardan kurtuluruz’ diye düşünen varsa büyük hata eder. Bir de, somut konjonktürde bu reçete yazma konusunda tek tek iktisatçıların görüşlerinden çok muhalefet partilerinin görüşlerinin çok daha önemli olduğunu düşünüyorum. Malum, anketlerde iktidar bloğunun oy tabanı sürekli eriyor. O nedenle muhalefetin ekonomik sorunları nasıl yöneteceği çok daha önemli hale geliyor.

- Yabancı sermayenin kaçtığı bir dönemde borcu döndürmek için nasıl kaynak bulunacak?

Borç döndürme konusunda TL’deki hızlı değersizleşmenin yarattığı bilanço sorunlarını yaşayan sektörlerdeki firmalar ile bu değersizleşmeden kazançlı çıkan firmalar arasında bir farklılaşma yaşanacak. İlk grupta daha çok ithalatçılar yer alırken ikincisinde ihracatçılar var. Elbette pek çok firma iki faaliyeti birden yapıyor, dolayısıyla onlar açısından sorunun büyüklüğü bilanço tahribatının düzeyiyle ilgili olacak. Bankaların ise, borç çevirmede çok büyük sorunlar yaşayacaklarını sanmıyorum. Türkiye’nin artan risk primi nedeniyle daha yüksek faizle borçlanabilirler ancak geçtiğimiz haftalarda örneğin bankacılık sektöründe görülen yeni sendikasyonlar, sürecin işlediğini gösteriyor.

Ümit Akçay

BÜYÜME YOKSULLUK ÜRETİYOR

- Yıl Sonu, büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz öngörüleriniz nelerdir? Bu alanlarda ne tür riskler görüyorsunuz?

Türkiye ekonomisinin 2021 yılını yüksek bir büyüme oranıyla kapatacağı neredeyse kesin. Ancak bu, geniş toplum kesimlerinin gelir düzeyinin dengeli bir şekilde arttığı anlamına gelmiyor. Bilindiği gibi Türkiye’de Pandemi sırasında geliştirilen politika tepkisi, doğrudan gelir desteği vermek yerine kredi genişlemesine gitmek oldu. Bu zaten var olan gelir eşitsizliklerini daha da kötüleştirdi. Çünkü krediler zaten kredi alabilen kesimlere gitti, onlar da aldıkları bu ucuz kredileri altına, konuta ve dövize yatırdılar. Bu sonrasında daha büyük sorunlar yarattı. Dahası son yıllarda emeğin milli gelirdeki payı sürekli geriliyor. Bu karşın, son dönemde açıklanan firma karlılıklarına bakıldığında pek çok sektörde işletmeler uzun süredir görmedikleri karlılık oranlarına ulaşmışlar. Kısacası ekonomi büyüyor ve bu büyüme bir yanda zenginlik ve diğer yanda yoksulluk üretiyor.

TCMB’nin geçtiğimiz hafta açıkladığı Enflasyon Raporu’na göre 2021 için yeni beklenti 18,4 düzeyinde. Diğer yandan son Para Politikası Kurulu toplantısı sonrası yapılan açıklamada faiz indirimlerinin devam edebileceği ancak bu konuda sınırlı bir alanın kaldığına işaret edildi. Buradan TL’deki değersizleşmenin süreceğini anlayabiliriz. TL’deki değersizleşme sürerken enflasyon ilan edilen beklentinin de üzerine çıkabilir. Gerek dar gerekse geniş tanımlı işsizliği alın, ikisi de halen çok yüksek, özellikle gençler arasındaki işsizlik oranı kronik bir sorun haline geldi. Bu da az önce söylediğim işlemeyen modellerin en önemli toplumsal sonucu.