İran, ABD'nin yaptırımlarını nasıl bertaraf edebilir?

Getty Images

İran dünyanın en büyük dördüncü petrol rezervine sahip olan ülke

ABD'de Donald Trump yönetiminin İran'a yönelik ikinci aşama yaptırımları Pazartesi günü yürürlüğe girdi. Türkiye dahil 8 ülke geçici olarak yaptırımlardan muaf olacak.

ABD, İran ile 2015 yılında varılan nükleer anlaşmayla kaldırılan tüm yaptırımları yeniden yürürlüğe koyma kararı almıştı.

İlk aşama yaptırımlar 7 Ağustos'ta yürürlüğe girdi.

Pazar günü ikinci aşama yaptırımların yürürlüğe girmesinin ardından bir açıklama yapan İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, ülkesinin petrol satmaya devam edeceğini ve böylece yaptırımları deleceğini söyledi. Ruhani, "ABD ülkemize ekonomik savaş açtı" dedi.

Ekonomistlerle yaptığı toplantı İran Devlet Televizyonu'ndan canlı yayımlanan Ruhani, "Amerika, İran'ın petrol satışlarını sıfıra indirmek istiyor ancak biz yaptırımları delmek için petrol satmaya devam edeceğiz" diye konuştu.

Ruhani daha önce de ABD'nin yaptırımlarla başarılı olamayacağını söylemişti.

Getty Images

İran için petrol ihracatı çok önemli. Bu nedenle yenilenen yaptırımlar ülke ekonomisini şiddetli bir şekilde sarsabilir.

Avrupa Birliği (AB) ise İran ile ticaret yapmaya devam eden şirketleri desteklemeye hazır.

Ancak bu şirketler İran ile ticarete devam etmeleri takdirinde ABD ile ticari ilişkilerini riske atmış olacak mı?

İkincil yaptırımlar da var

ABD Başkanı Trump, 2015'te İran ile imzalanan nükleer anlaşmanın koşullarının "çok kötü" olduğunu belirterek İran'ın nükleer kapasitesini geliştirmemesi için yaptırımları tekrar devreye sokacağını söylemişti.

Avrupa Birliği ise İran'ın anlaşmanın gereklerini yerine getirdiğini düşünüyor ve ABD gibi yaptırımları tekrar devreye sokmayı planlamıyor.

Ancak ABD'nin küresel ticarette kurduğu egemenlik göz önüne alınırsa, yaptırımların uygulanacağının açıklanması bile bazı uluslararası şirketlerin İran'daki yaptırımlarını çekmesine yol açtı.

İran'dan gerçekleştirilen ham petrol ithalatında ise azalma gözlendi.

ABD'nin devreye soktuğu yaptırımlara göre İran ile iş yapan her şirket ABD ile ticaret yapma hakkını kaybedecek.

Ayrıca ikincil yaptırımlara göre, İran ile iş yapan şirketlerle iş yapan Amerikan şirketleri de ceza alabilecek.

BBC

AB yaptırımların üstesinden gelmek için çözüm sunuyor

İran'a yönelik olarak altın, değerli madenler ve otomotiv sektörüyle ilgili olarak Ağustos ayında uygulanmaya başlanan yaptırımlardan sonra bankacılık sektörüyle ilgili yaptırımlar da Pazartesi yürürlüğe girdi.

ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin, 50 İran bankası ve iştiraklerine, 200'den fazla kişiye ve Tahran'ın ulusal havayolu şirketine yaptırım uygulanacağını söyledi.

Washington'un nihai hedefi İran'ın petrol ihracatını sıfıra indirmek.

Sadece Türkiye, Çin, Hindistan, Yunanistan, Güney Kore, Japonya, Tayvan ve İtalya olmak üzere 8 ülkeye geçici olarak petrol alımında muafiyet tanındı.

AB, şirketlerin İran ile ticaretlerine devam etmesi ve ABD yaptırımlarına takılmaması için özel bir mekanizma kullanılmasını öneriyor: Kurulan özel amaçlı ortak girişim şirketleri (SPV - Special Purpose Vehicle) aracılığıyla Amerikan finansal sisteminin kullanılmaması amaçlanıyor.

Bir banka gibi çalışacak olan SPV, İran ve İran'la ticaret yapan şirketler arasındaki işlemleri gerçekleştirerek, İran'a ya da İran'dan direkt ödemelerin yapılmasının önüne geçebilir.

Böylece eğer AB üyesi bir ülke İran'dan petrol alacak olursa ödemeyi SPV'ye yapabilir. İran da yapılan ödemeleri SPV üzerinden bir başka ülkeden mal almak için kullanabilir.

AB, aynı zamanda birlik üyesi ülkelerin şirketlerinin Amerikan yaptırımlarından doğacak zararlarının önüne geçmek için "Engelleme mevzuatı" adı verilen bir yasayı güncelleyerek yasal statülerini de değiştirdi.

Reuters

İran ile nükleer anlaşma 2015 yılında imzalandı

Şirketler bunu uygulayabilir mi?

AB'nin bütün önlemlerine rağmen bazı şirketler için İran ile iş yapmanın bedeli çok yüksek olabilir.

Örneğin bir gemicilik operatörü SPV mekanizması üzerinden petrol alsa dahi kargoyu sigortalayan şirket ikincil yaptırım tehdidiyle yüz yüze kalabilir ve ABD ile iş yapma şansını tamamen kaybedebilir.

Columbia Üniversitesi'nden yaptırım uzmanı ve kıdemli araştırmacı Richard Nephew, İran ekonomisinin direkt olarak Amerikan finansal sistemine bağımlı olmadığını söylüyor ve ekliyor:

"Ancak İran'ın en büyük ticaret ortakları bu sisteme bağımlı. Bu da İran'la iş yapmak uğruna ABD'ye erişimlerini riske atmak anlamına geliyor."

Nephew'e göre orta ya da küçük ölçekli şirketler büyük şirketlerden daha çok SPV'yi kullanmaya meğilli olacak.

Petrol ihracatı ne kadar düşer?

ABD merkezli hukuk bürosu Reed Smith'in uluslararası ticaret ve ulusal güvenlik müdürü olan Leigh Hansson, İran ile ticaret yapabilmek için SPV'de kullanılacak ürünlerin ikincil yaptırımları delebileceğini aktarıyor. İşlemin kendisinin sorun yaratacağını ifade ediyor.

Birmingham Üniversitesi'nde uluslararası siyaset profesörü olan Scott Lucas ise ABD'nin İran'dan gerçekleşecek petrol ihracatını sıfıra indirmekte ısrarcı olduğunu ancak bunun petrol fiyatlarını yükseltmek anlamına geldiği için pek mümkün olmayacağını aktarıyor.

Ülkelere İran'dan petrol almaya izin vermenin yanı sıra, İran'ın en büyük ticaret partneri olan Çin'in desteği de burada önemli.

En son uluslararası yaptırımların uygulandığı 2010-2016 yıllarında İran'ın ihracatı yarı yarıya düşmüştü.

Ticaret hacminin yine düşeceğine şüphe yok ancak kalan iş ortaklarının ticaret bağlarını devam ettirmeye çalışacağı da belli.

Brüksel merkezli Avrupa Dış İlişkiler Konseyi (European Council on Foreign Relations) adlı düşünce kuruluşunda kıdemli araştırmacı olan Ellie Geranmayeh, "Bunun ne kadar zor olacağına dair hayal kırıklığına uğramayın. İran daha önce de kaç defa yaptırım döngüsünü bertaraf etti" yorumunda bulunuyor.

İranlılar, yıllarca yaptırım altında yaşamış olmanın getirdiği tecrübe ile petrolü satmak için yaratıcı yöntemler bulmak zorunda kalacak.

İran ayrıca Avrupa yatırımlarının kaybıyla doğacak boşluğu doldurmak için ise Doğu'ya bakarak Rusya ve Çin ile ilişkilerini geliştirmeye çalışacak.

BBC