Ramazan Kaya: Bıçak kemiğe dayandı

Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD) Yönetim Kurulu Müşterek Başkanı Ramazan Kaya, piyasada tahsilat sorunları yaşandığını ödeme vadelerinin 3-4 aydan 6-8 aya kadar çıktığını ifade etti.

Kaya, üretim maliyetlerinin çok arttığına işaret ederek “Artık bıçak kemiğe dayanınca mecburen maliyetleri fiyatlara  yansıtmanız gerekiyor. Kış sezonunda fiyatların en az yüzde 10-15 artacağını düşünebiliriz” dedi. Bu yıl hazır giyim ihracatı 18 milyar dolara çıkabileceğini ancak iç piyasada yüzde 30-40’lara varan daralmalar yaşanabileceğini anlatan Ramazan Kaya ile pandeminin hazır giyim sektörüne etkilerini konuştuk.

- Sıkıntı yaşamayan sektör yok. Sizde işler nasıl gidiyor?

15 aydır pandemiyle geçiyor. Geçen yıl nisan, mayıs zorlu aylardı. Siparişler ertelendi, tahsilatlar gecikti. Ekim ayından sonra tekrar sıkıntılar yaşadık. Kapanmalarla özellikle yerel markalar mağazalar sıkıntı yaşadı. Bu dönemde evde bir yaşam alanı yarattık ve daha rahat kıyafetlere ilgi arttı. Örme ve ev tekstili ciddi iş yaptı. 2021’e geçtiğimizde biraz normalleşmiş gibi gözükse de özellikle martta iç piyasada yine daralma başladı. Arz talep dengesi bozuldu. Online platformların iş hacmi iki üç kat arttı. Ama teknolojik altyapımız olmadığı için burada bazı sıkıntılar oluştu. İhracat ayağında çok sıkıntı olduğunu düşünmüyorum. İç piyasada ise kapanmalardan, dur kalklardan dolayı sıkıntılar var. Ödeme vadeleri uzadı, tahsilat sorunları yaşanıyor.

VADELER 6-8 AYA UZADI

- Vadeler ne kadar uzadı?

İç piyasada vadeler zaten uzundu. 3-4 aydan önce ödeme yoktu. Şimdi ortalama 6-8 aya çıkan ödemelerle karşı karşıya kaldı firmalar. Verilen siparişler kapanmadan dolayı durma eğilimine girdi. Faizlerin artmasıyla anormal bir enflasyon oldu. Özellikle bu yıl firmalar finansmana erişim konusunda sıkıntı yaşıyor. İhracat tarafında da 60-90 gün olan vedeler 120-150 güne çıktı. Tedarik zincirinde sıkıntılar oldu. Emtia fiyatları çok yükseldi. Fiyat tutturmakta ciddi sıkıntılar yaşadık. Pandemiden önce Çin’den Vietnam’dan 3 bin 500 dolara gelen konteyner 10 bin dolara kadar çıktı. Pandemiyle birlikte firmaların ilave maliyetleri oldu. Hijyen, kişisel testler, servis, mesai saatlerin düzenlenmesi... Bunlar hepsi işimizi olumsuz etkiledi. İş performansından yüzde 15-20 eksiler yaşandı. Hem emtia fiyatlarının yükselmesi hem de bu gelişmeler nedeniyle fiyat tutturmakta sıkıntı yaşıyoruz. Bu dönemde çok kâra zarara bakmadan işin sürdürülebilirliği açısından herkes bir miktar sineye çekmeye çalıştı.

- Daha ne kadar sineye çekersiniz?

Sermayeniz yetiği müddetçe. Şu en azından bir işimiz var. Kısa ve orta vadede özellikle ihracat tarafında hazır giyim açısından çok büyük sıkıntı olacağını düşünmüyorum. Avrupa ABD artık Uzak ülkelere değil siparişleri Türkiye’ye daha çok verecek gibi görünüyor. Krizi fırsata çevirmemiz için nitelikli insan sorununu halletmemiz gerekiyor.

ÜRETİCİ İŞLER YÜRÜSÜN DİYE ZARARI DAHİ GÖZE ALDI

- Yılbaşında özellikle hammadde konusunda uyarılar vardı, ciddi zamlar gelmişti oradaki sorun devam ediyor mu?

Fiyat arttığı için ulaşmakta sıkıntı oldu. Yoksa parasını verdiğinizde her zaman hammadde var. Kapanmalardan dolayı üreticiler de durdu. Bugün siparişini verdiğiniz ve 2-3 gün sonra deponuza gelen iplik siparişi pandemide depoya gelmesi 10-15 günleri buldu. Çevremizdeki ülkeler de Türkiye’den hammadde tedariğinde bulundular. Ortalama hammadde fiyatları yüzde 50-60 arttı. 3 dolar olan ortalama iplik fiyatı 4.70 dolara çıktı. Bunun üzerine lojistik, işçilik maliyetleri arttı. Enerji maliyetleri yüzde 35 arttı. 2020-2021 arasında ortalama maliyet artışı yüzde 30-35. 2020 Mart nisan ayında 5 Avro’ya aldığınız bir ürünü bu yıl 7 Avro’dan aşağıya alma şansınız yok. 5-7 Avro arasındaki durumu üreticiler sineye çekerek götürüyor. Üretici işler yürüsün diye zararı dahi göze aldı. Asılında bu yüzde 30-35 net olarak fiyatlara yansıtmamız gereken miktar.

- Bu zararı daha ne kadar göze alabilirsiniz?

Bu durum çok sürdürülebilir değil. Zaten hazır giyim sermaye kıt bir sektör. Özellikle yüzde 35’lere varan bir üretici enflasyonu var. Tüketici enflasyonu yüzde 17-18’lerde. Biran önce salgının kontrol altına alınıp mağazaların açılması arz talep dengesinin oluşması lazım. Bu sağlanmadığı zaman tahsilat problemleri olacak. Alınan kredilerin geri dönüşünde bir takım sıkıntılar olacak. Bunun için iç piyasada orta ve uzun vadeli TL ve düşük faizli kredi verilmeli. Verilecek kedi tamamen işletme kredisi olacak. İhracatta da yine orta ve uzun vadeli döviz kredisi gerekiyor. Firmalar elindeki sermayeyi aldıkları hammaddeye kullandı. Ama bu işin devam edebilmesi için mutlaka uzun ve orta vadeli kredilere ihtiyaç var. Bu sorunlar çözülmezse firmalar orta ve uzun vadeye kendilerini götüremeyecek.

GLOBAL MARKALAR MAĞAZALARINI KAPATIYOR

- Bir taraftan kredi ve vergi ödemeleri de başladı. Finansmana erişim konusunda adım atılmazsa nasıl bir sonuçla karşılaşacak sektör? İflaslar olur mu?

Online işlerin iki üç katı artması mağaza kapatmalarına kadar dayandı. Mağaza kapanınca işçi çıkarmayla karşı karşıya kalıyorsunuz. Özellikle Avrupa’da H&M ve Inditex’in ciddi mağaza kapatmaları var. Türkiye’deki global markaların da bazıları mağaza kapatıyorlar. Herkes gemisini bir şekilde yürütmeye çalışıyor. Artık bunu yüzdürebilmek için desteğe ihtiyaç var. Verilmediği zaman kaos durumlara, işsizlik, enflasyon, teröre kadar gidiyor.

- Sektör olarak somut talepleriniz neler?

Sermaye açısından faizlerin bir miktar aşağıya çekilip orta ve uzun vadeli kredilerin mutlaka verilmesi gerekiyor.Şimdiye kadar verilen destekler bina ve kişiye verilen desteklerdi. Artık destekler yarınlarımız için işi nasıl daha katma değerli hale getirebilirize verilmeli. Yerinde teşvik teknolojide dönüşüme gitmemiz lazım. Kısa çalışma ödeneği en az eylül ayı sonuna kadar uzatılmalı.Özellikle pamukta organiğe geçiş söz konusu. Bu anlamda organik tarım alanlarını çoğaltmamız gerekiyor.

- Şu anda sektörde fabrikalar yüzde kaç kapasiteyle çalışıyor?

İç piyasaya çalışanlar yüzde 40-50 kapasiteyle, ihracata çalışanlar maksimum kapasite ile çalışıyorlar.

DÖVİZ KURDA DENGESİZLİK SIKINTI

- Döviz kurunun geldiği seviyeyi nasıl görüyorsunuz, bu ihracatçı için ideal bir nokta mı?

İhracatın yüzde 65-70’ini Avrupa’ya yapıyoruz. Avro’da 10 liranın üzerindeki seviye doğrudur. Burada sıkıntı yaşanan dalgalanmalar ve dengesizlikler. 4 ay önce Avro 8.50’ler civarındaydı şimdi 10 lira. Açıkçası neye göre fiyat yapacağımızı şaşırdık. Özellikle döviz kredilerine erişim kolay değil.

- Yasaklardan dolayı mağazalar uzun süre kapalı kaldı, bu alanda neler öngörüyorsunuz, mağaza kapanmaları artar mı?

Bu çok sürdürülebilir bir durum değil. Eğer haziran başı gibi açılmalar başlamazsa, arz talep dengesi bir yere gelmezse, mağaza kapanmaları tahsilat problemleri hat safhada yaşanmaya devam edecek. En büyük sıkıntı turizm. Turist gelmediği için alışveriş de olmuyor.

2021’DE YATIRIM DURACAK

- Sektörün borç yükü ne kadar, tüm işletmeler borçlu mu?

Firmaların borcu hat safhada. Özellikle iç piyasada markaların mağaza açmasından dolayı borçu yükü artmıştı. İhracatta da kapasite artırımlarına gidilmişti. 2020’de 2.5 milyar TL teşvik yatırımı olmuş. 2021’de bu rakam duracak. Bu yıl hazır giyim ve konfeksiyonda üretimsel anlamda bir yatırımı öngörmüyoruz. Ama teknolojiye mutlak yatırım yapılması gerekiyor.

- Sektörde kaç işletme ve çalışan var? 

İhracata dayalı 15 bin işletme ve toplam 600 bin istihdam var.

- İşsiz sayısı da ciddi boyutlarda. Şu anda işten çıkarma yasakları ve KÇÖ devam ediyor bunlar bittiğinde sizin sektörde işsizlik artar mı?

E tabi ki mutlaka. Temmuzdan sonra yerel iş yapan firmalarda işçi çıkarmasını bekliyorum.

EN AZ YÜZDE 10-15 ZAM

- Maliyet artışları ürünlere yüzde kaç zam olarak yansıyacak?

Artık bıçak kemiğe dayanınca mecburen yansıtmanız gerekiyor. Hem üretici fiyat endeksi artıyor hem döviz kuru artıyor. Şu anda yerel markaların depolarında ciddi stoklar da var. Bu ürünlere yansıtmayabilirler ama kış sezonunda fiyatların en az yüzde 10-15 artacağını düşünebiliriz.

- Depolarda çok fazla ürün kaldı, yeni dönem için daha az mı üretim yapılıyor?

Tabi ki. Firmalar önünü göremediğinden dolayı 10 birim mal alacağına 6 birim alıyor. Boşuna üstümüze bir sermaye almayalım diyorlar.

- İhracatta kilogram birim fiyatları ne durumda?

Maalesef, ortalama birim fiyatımız düşüyor. Hazır giyimde ortalama kilogram birim fiyatımız 16 dolarlardan 13.5 dolarlara düştü.

YüZDE 30-40 DARALMA OLABİLİR

- Yıl sonu için öngörünüz nedir?

2020’de hazır giyim ihracatı 17.4 milyar dolardı. Bu yıl 18 milyar dolarla yılı kapatırız. İç piyasa 10-12 milyar dolar civarında. Burada yüzde 30-40’lara varan daralmaları görebiliriz.