Şekerde stok sorunu

Sözleşme yapılan pancar ekim alanlarından beklenenin üzerinde pancar elde edilmesi, pancardaki şeker oranının da yüksek çıkması nedeniyle, şeker fabrikaları geçen pazarlama yılında yurtiçinde satabilecekleri şeker kotasının 200 bin ton üzerinde şeker üretti. Bu pazarlama yılında da 200 bin tonun üzerinde kota fazlası üretim bekleniyor. Kota fazlası üretim nedeniyle oluşan stok sorununu çözmek için özel sektöre ait fabrikalar ihracata yönelirken, kamuya ait Türkiye Şeker Fabrikaları (TÜRKŞEKER) Müdürlüğü, iç piyasada 12-20 ay vadeli satış kampanyası uyguladı. İç piyasaya yapılan satışlar, 1 Eylül'de başlayan yeni pazarlama sezonunda üretilecek şekerin satışını zorlaştıracağı için, firmalar, şeker ihracatını tek çözüm olarak görüyor.

Bu yıl da hava şartlarının iyi gitmesi nedeniyle 200 bin tonun üzerinde kota fazlası şeker üretimi beklenirken, yeni üretim sezonunda pancar alımı yapmaya hazırlanan fabrikalar, depolarını boşaltmaya çalışıyorlar. Türkiye'de kamuya ait 25, özel sektöre ait 8 pancar şekeri fabrikası bulunuyor. Şeker fabrikaları, 2009/2010 üretim sezonunda, 18 milyon 162 bin ton şeker pancarı üretimi taahhüdü öngören sözleşme yaptı. Üreticilerden 17 milyon 274 bin ton pancar alınırken, bunun 16 milyon 981 bin tonu işlendi. Normal yıllarda pancarın içindeki şeker (polar oranı) yüzde 13 civarında olurken, hava şartlarının iyi gitmesi nedeniyle geçen yıl bu oran ortalama yüzde 16'ya çıktı, yüzde 17-18'e ulaşan yerler oldu. Pancarda verimin yüksek çıkması ve polar oranını yüksekliği yüzünden fabrikalar, A kotalarının yaklaşık 200 bin ton üzerinde şeker üretti.

Şeker piyasasını düzenleyen mevzuat uyarınca, firmalar, 31 Ağustos-1 Eylül dönemini içeren pazarlama yılında, Şeker Kurumu'nca kendilerine verilen şekerin üzerinde iç piyasaya satış yapamıyor. Bu şekerin ya sonraki sezon için stokta tutulması ya da C şekerine aktarılarak ihraç edilmesi gerekiyor. Ancak, A şekeri üretmek amacıyla alınan bu pancarın maliyeti yüksek olduğu için, firmalar, bu şekeri, uluslararası piyasadaki fiyatlar nedeniyle ancak zararına ihraç edebiliyor.

Edinilen bilgiye göre, şeker üretimindeki artış nedeniyle iç piyasada şeker satışı konusunda firmalar arasında büyük rekabet yaşandı. Özel sektöre ait firmalar üretim fazlası şekeri, iç satış yanında ihracatla değerlendirmeye çalışırken, kamuya ait şeker fabrikaları, stoklarındaki 500 bin ton dolayındaki şekerin satışı için 16 Ağustos-1 Eylül döneminde 12-20 ay vadeli satış kampanyası düzenledi. TÜRKŞEKER, bu kampanya ile 280 bin ton şeker satışı gerçekleştirirken, kalan 200 bin ton şekerin, fabrikalarda yeni üretim sezonunun başlaması ve bu yıl de şekerde yüksek üretim beklenmesi nedeniyle bir şekilde değerlendirilmesi gerekiyor.

Şeker Kurulu, 2007/2008 pazarlama yılı döneminde pancar şekeri için, 2 milyon 107 bin tonu A kotası, 84 bini B kotası olmak üzere 2 milyon 191 bin ton, 2008/2009 pazarlama döneminde, 2 milyon 400 bin tonu A kotası, 120 bin tonu B kotası olmak üzere 2 milyon 520 bin ton, bu yıl 31 Ağustos'ta sona eren 2009/2010 pazarlama döneminde ise 2 milyon 438 bin tonu A kotası, 122 bin tonu B kotası olmak üzere 2 milyon 560 bin ton ülke kotası belirlemişti.

Kotaların bu düzeyde belirlenmesine karşın, şirketlerin stokları nedeniyle, o yılki şeker üretimi daha düşük kalabiliyor. 2007/2008 pazarlama döneminde 2 milyon 191 bin tonluk kotaya karşın şirketler 1 milyon 708 bin ton üretip, 1 milyon 684 bin ton A kotası kapsamında satış yaptı. 2008/2009 pazarlama yılında da 2 milyon 400 bin ton A pancar şekeri kotasına karşın, şirketler 2 milyon 152 bin ton üretti ve 1 milyon 828 bin ton satış gerçekleştirdi. Bu yıl 31 Ağustos'ta sona eren 2009/2010 pazarlama yılında ise 2 milyon 438 bin ton A kotası belirlendi. Ancak üretim 2,2 milyon ton beklenirken 2,4 milyon ton düzeyinde gerçekleşti.

Bu yıl 1 Eylül'de başlayan 2010/2011 pazarlama yılı için 2,2 milyon ton A kotası, 244 bin ton da B kotası olmak üzere 2 milyon 288 bin ton pancar şekeri kotası belirlendi. Bu yıl A kotası kapsamındaki şeker üretiminin de öngörülenin 200 bin ton ton üzerinde gerçekleşmesi bekleniyor. Türkiye'de kamuya ait 25, özel sektöre ait 8 pancar şekeri fabrikası bulunuyor. Pancar şekeri üretiminde, TÜRKŞEKER'in de aralarında bulunduğu 7 şirket bulunuyor. TÜRKŞEKER'e, 2 milyon 36 bin ton üretim kapasitesine karşın, 2009/2010 döneminde 1 milyon 403 bin ton A kotası tahsis edilmişti. Şirket, bu yıl 1 milyon 252 bin ton şeker üretimi planlarken, gerçekleşme 1 milyon 350 bin tonun üzerinde gerçekleşti.

Fazla üretim şekerin, iç piyasada satılmaması halinde, C şekerine aktarılarak dahilde işleme rejimi kapsamında şekerli mamul üreten firmalara satılması veya doğrudan ihraç edilmesi gerekiyor. A şekeri üretimi için pancarın daha yüksek bedelle alınması nedeniyle, bu şekerin (daha düşük bedel ödenerek alınan pancardan üretilen) C şekeri kapsamında ihracatçılara tahsisi, şeker fabrikaları açısından bir zarar unsuru durumunda bulunuyor. Şeker Kurulu, bu yılın Ocak-Ağustos döneminde 129 bin 528 ton şekerin C şekeri kapsamında ihracatçılara tahsisi için belge düzenlerken, 135 bin 326 ton şekerin ihracı için ön izin verdi.

Diğer taraftan, Pakistan'a yapılacak gıda yardımda yurtiçinden şeker alınmasının, stok sorunun çözümü açısından yararlı olacağı belirtiliyor. Şeker Kurumu verilerine göre, Türkiye'de yıllar ve kampanya dönemleri itibariyle pancar ve şeker üretimine ilişkin veriler şöyle:

. Pancar Ürün Bedeli
. Eken Ekilen Ödenen Ortalama
. Çiftçi Alan Pancar Verim
Yıllar Sayısı (HA) (Bin ton) (Ton/HA)
------ -------- ------- --------- --------
1997 450.215 466.652 18.425 39,48
1998 492.495 500.951 22.060 44,04
1999 420.106 416.190 16.855 40,50
2000 411.324 408.367 18.759 45,94
2001 479.243 356.517 12.551 35,20
2002 492.232 371.795 16.523 44,44
2003 459.571 319.498 12.758 39,93
2004 390.635 320.677 13.753 42,89
2005 347.814 335.556 15.181 45,24
2006 311.799 323.714 14.452 44,64
2007 246.797 298.874 12.415 41,54
2008 209.115 320.731 15.488 48,29
2009 187.937 323.970 17.275 53,32

. İşlenen Üretilen
Pazarlama Pancar Şeker
Yılları (Bin Ton) (Bin Ton)
--------- --------- ---------
2000/2001 17.637 2.535
2001/2002 12.017 1.652
2002/2003 15.824 2.157
2003/2004 12.394 1.762
2004/2005 13.302 1.940
2005/2006 14.676 2.070
2006/2007 13.742 1.845
2007/2008 12.122 1.708
2008/2009 15.182 2.152

Şeker Kurulu'nca tahsis edilen kotalar, bin ton olarak şöyle:

. 2008/2009 PY 2009/2010 PY 2010/2011 PY
. A B A B A B
. Kotası Kotası Kotası Kotası Kotası Kotası
. ------ ------ ------ ------ ------ ------
Pancar şekeri 2,400 120 2,438 122 2,200 88
NŞB (X) 267 - 271 - 244 -
ÜLKE toplamı 2,667 120 2,709 122 2,444 88

Pazarlama yılı 31 Ağustos-1 Eylül dönemini kapsar.
(X)Şeker kanunu uyarınca NŞB kotası, Bakanlar Kurulu kararı ile yüzde 50'ye kadar oranda artırılabiliyor. NŞB'de B kotası bulunmuyor. Bakanlar Kurulu'na tanınan yetkiye istinaden Bakanlar Kurulu Kararı ile 2007/2008 PY A kotasında yüzde 35, 2008/2009 PY A kotasında yüzde 25, 2009/2010 PY A kotasında ise yüzde 50 oranında artış yapıldı.

. 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09
------------------ ------- ------- ------- ------- ------- ------- -------
Toplam Üretim
(Bin ton) 2.157 1.762 1.940 2.070 1.845 1.708 2.152
Yurtiçi Satışlar
(Bin ton) 1.636 1.618 1.700 1.713 1.901 1.684 1.828
Yurtdışı Satışlar
(C Şekeri)(Bin ton) 259 364 178 256 217 178 185
PY Başı Toplam Stok
(Bin ton) 372 635 416 478 579 308 152
Ortalama Satış
Fiyatı(TL/Kg) 1,26 1,43 1,56 1,45 1,51 1,62 1,72