Yeni Anayasa...

Çağdaş ve demokratik hiçbir ülkede genel seçimleri kazanan bir siyasi partinin, halk bana yeni anayasa yapmak üzere yetki verdi diyerek uygulamaya giriştiğinin örneği yoktur. Yeni bir anayasa yapma yetkisini taşımamaktadır. Aksini kabul, anayasanın ömrünü, gününün siyasi iktidarının ömrüyle eşanlamlı hale getirmek demektir.

Bir devletin anayasal düzeni, insan temel hak ve özgürlüklerini evrensel ölçüde sağlayan, devlet organlarının kuruluşunu, çalışmasını, erkler ayrılığına dayalı işbölümünü belirleyen, yurttaşlara mutluluk, huzur ve güvenlik veren anayasa ile kurulur. Bu nedenle anlaşma, uzlaşma ve hoşgörü ile toplumsal sözleşme niteliğini kazanır. Anayasalar, devlet yaşamında uzun süre yer almasını, ihtiyaçları karşılamakta gösterdiği başarı ile elde ederler. Amerikan Anayasası’nın 225 yıllık tarihinde sadece 7 değişiklik görmesi bunun sonucudur. 1982 Anayasası yüzde 92’ye yakın bir oyla kabul edilmesine rağmen 30 yıl içinde 17 değişiklik görmüş ve 116 maddesi yinelenerek düzeltilmiştir. Bu itibarla başlangıç bölümündeki ilkeler ve ilk 3 madde hariç, anayasanın kalan bölümlerinde değişiklik yapılması zorunluluğunda herhangi bir itiraz ve uzlaşmazlık yoktur.

Ancak, A’dan Z’ye yeni bir anayasa yapma arzu ve isteğinin, gerçek nedenleri ısrarla açıklanmamakta, saklanmakta ve anayasa “darbe anayasası” olarak tanımlanma ile yetinilerek gizli amaca ulaşılmak istenmektedir. Öncelikle A’dan Z’ye yeni anayasa yapılabilir mi, yapılabilirse nasıl yapılmalı, sorusunun açıklıkla tartışılması, irdelenmesi ve değerlendirilerek sonuca bağlanması gerekmektedir. Anayasa uzmanı sıfatını taşıyan ve kendisine, bilime saygı duyan bilim adamlarına ilk düşen görev budur.

Kurucu asli iktidar, anayasayı düzenleyen, yaşam ve halkoylamasında çoğunluğu sağlayarak, yürürlüğe sokan iktidardır. Bu iktidarlar dahi, devletin kurucu babalarının kuruluş felsefesine ve ilkelerine sadık kalmak zorundadır. Kurucu asli iktidar, bu anayasanın ikincil (tali) iktidar tarafından yeniden bütünüyle değiştirilmesine olanak sağlamışsa sorun yoktur. İsviçre Anayasası’nın 193, Bulgar Anayasası’nın 153, Alman Anayasası’nın 146, İspanya Anayasası’nın 168 ve Finlandiya Anayasası’nın 95. maddeleri bu olanağı tanımaktadır. Finlandiya 2000 yılında bu yolla yeni anayasasının yürürlüğünü sağlamıştır. Anayasa uzmanlarımız bu hal dışında, öğreti kitaplarında yeni anayasa yapma koşulunu darbe, ekonomik, siyasi kriz ve kaosa, yeni bir devletin kuruluşuna bağlamışlardır. Birkaç istisnası dışında, bugün yeni anayasa yapılması konusunda hakkında söyleyip yazdıkları ile ulaştıkları konum, bilim adına hazindir.

Mevcut anayasal düzenimiz, anayasayı kendi olanakları ile koruma altına almıştır. Anayasanın 81. maddesine göre, göreve başlarken, milletvekilleri anayasaya sadakatten ayrılmayacağına, cumhurbaşkanı 103. maddesine göre anayasaya bağlı kalacağına, Anayasa Mahkemesi üyeleri kanunları uyarınca anayasayı koruyacaklarına namus ve şerefleri üzerine and içerler. Anayasanın 6. maddesi uyarınca “hiçbir kimse veya organ, kaynağını anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz” ve 11. madde uyarınca “anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır”. Temel hukuk kurallarının ve anayasanın tümünün yok sayılarak yeni anayasa yapma isteğinin ve sonuca ulaştırılmasının 12 Eylül darbesinin oluşturduğu 1982 Anayasası’nın yapılması sürecinden farkı nereden doğmaktadır?

Kuşkusuz, anayasalar dogma, değişmez metinler değildir. Ancak, evrensel hukuka uygun biçimde yenilenmeleri mutlaka gereklidir. Evrensel hukuk normlarının araştırılması, saptanması ve uygulamaya gidilmesi yeterlidir. Güney Amerika’da esen demokratik anayasa ihtiyaç rüzgârı, Kolombiya, Venezüella, Bolivya ve Ekvador’da halk girişimi (isteği) ile “kurucu meclis” kurularak yeni anayasa yapılması yolundadır.

Ülkemizde, genel milletvekili seçimleri 4 yılda bir iktidarı belirlemek için yapılmaktadır. İktidar, bu süre için mevcut anayasa sınırları içinde kalmak koşulu ile ülkeyi yönetmek üzere seçilmektedir. Halktan alınan yetkinin kapsamı ve içeriğinin anlamı bundan ibarettir. Çağdaş ve demokratik hiçbir ülkede genel seçimleri kazanan bir siyasi partinin, halk bana yeni anayasa yapmak üzere yetki verdi diyerek uygulamaya giriştiğinin örneği yoktur. Yeni bir anayasa yapma yetkisini taşımamaktadır. Aksini kabul, anayasanın ömrünü, gününün siyasi iktidarının ömrüyle eşanlamlı hale getirmek demektir.

O halde, yapılacak ilk iş anayasanın 175. maddesinde değişiklik yapmak ve halkoylamasına gidebilme sınırını genişletmektir. Halka, nitelikli çoğunluk arayarak yeni anayasa yapılmasını isteyip istemediği sorulmalıdır. Olumlu sonuç alındığında değişik düşüncelerin temsil edilebileceği, barajı olmayan bir seçimle “kurucu meclis” oluşturulmalıdır. Kurucu meclisin hazırlayacağı yeni anayasa halkoylamasına sunulmalıdır. Nitelikli çoğunluk aranacak halkoylamasında kabul edilen anayasa bu şekilde yeni anayasa tanımlamasına hak kazanır. Önerilen yol, uzun ve zahmetli bir yol olacaktır. Çağdaş, demokratik, üniter bütünlüğü, devlet organlarının uyumlu çalışmasını, kuvvetler ayrılığını sağlayan, temel hak ve özgürlüklere dayalı yeni bir anayasa yapabilmenin başka bir yolu yoktur.

Gündemde yer alan çalışmalarla anayasa hukukunda, öğretiye yararlı birçok yeni fikir üretilebilir ama çağdaş ve demokratik yeni bir anayasa yapılamaz.

Sabih Kanadoğlu/Yargıtay Onursal C. Başsavcısı