Bipolar hastalığı nedir, belirtileri nelerdir, nasıl tedavi edilir?

Bipolar bozukluk, manik depresif psikoz olarak da bilinir, kişinin yaşam kalitesinde oldukça ciddi sorunlara yol açabilen, hem akademik hem kişisel yaşamda büyük zorluklara neden olan, son derece ciddi bir ruh sağlığı hastalığı olarak tanımlanıyor. Bipolar bozukluk nasıl anlaşılır? Bipolar bozukluk belirtileri nelerdir?

Günlük hayatın akışında gerçekleşen iniş-çıkışlardan farklı olarak, bipolar bozukluğu bulunan kişiler, kişinin bir anda kendini çok iyi hissederken, bir süre sonra içine kapanık bir hale gelmesine neden olabilir keskin iniş-çıkışlara bağlı iş ortamında, okul hayatında, aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar yaşayabilir. Bipolar bozukluk, kişinin manik depresyon tanımına da uyan ruh hallerine bürünmesine sebep olabilir. Bipolar hastalık tanısı nasıl konuluyor? Kişinin bipolar olduğu nasıl anlaşılır?

Bu nedenle hastalığa tanı konma aşamasında, psikologlar tarafından yapılacak değerlendirme büyük önem taşımaktadır. Son derece ciddi olabilen ve erişkin nüfusun yaklaşık %6'sında görülme sıklığına sahip olan bu bozukluğun doğru şekilde tanılanması ve etkin tedavi sürecinin hastalığa bağlı işlev kaybı ortaya çıkmadan önce başlatılması son derece önemsenmelidir. Çünkü, bipolar bozukluğa sahip olan bir kişi, mani aşamada olduğunun farkına kendi kendine varamayabilir. Mani dönem geçtikten sonra davranışlarını sorgulama aşamasında bunu farkedebilir. Birçok bipolar hastası ancak çevresindeki kişilerin uyarıları ile hastalığını fark edebilir.

BİPOLAR BOZUKLUK NEDENLERİ NELER?

Bipolar bozukluğun kesin nedeni bilinmemektedir fakat bir kişinin bipolar tanısı alabilmesi için birçok faktörün birlikte olması gerekli; bu faktörler arasında; beyindeki kimyasal dengesizlikler, genetik aktarım ve tetikleyici faktörler yer almaktadır. Bu tetikleyici faktörler; bir ilişkinin bitişi, fiziksel, cinsel veya duygusal istismar, yakın bir aile üyesinin ya da çok sevilen birinin ölümü veya beyin travmaları da bipolar bozukluğu olabiliyor.

BİPOLAR BOZUKLUK SÜRECİ NEDİR?

Belli bir süre manik duygu durumunda olan hasta daha sonra hastalığın yatışması ile birlikte haftalarca hatta aylarca hiçbir belirti göstermeyip tamamen normal ruh haline dönebilir. Ancak hastalığın yeniden alevlenmesi ile depresif dönem başlar ve kişi belirli bir süre boyunca mutsuz, karamsar, kaygılı bir duygu durumun içerisinde olur.

Yaklaşık olarak 20-25 yaşlarında başlayan bu uzun soluklu duygu durumu değişiklikleri, kişinin günlük yaşama uyum sağlamasını, iş ve akademik alanda başarılı olmasını ve kişiler arası iletişimi sorunsuz biçimde sürdürmesini fazlasıyla zorlaştırır. Hastalığın ortaya çıkışından büyük oranda genetik faktörler sorumlu tutulur ancak beyinde salgılanan bazı kimyasal bileşiklerle ilişkili nörolojik problemler de bipolar bozukluğa yol açabilir.

MANİ DÖNEMİ NEDİR? MANİK ATAK NASIL ANLAŞILIR?

Mani döneminde kişi son derece neşelidir. Güler şarkı söyler, herkesle sohbet eder ancak hasta neşeli olmakla birlikte kolaylıkla da sinirlenebilir. Bipolar hastalığı olan kişilerin fikirlerini eleştirmeye, taşkın davranışlarını engellemeye çalıştığınızda da büyük bir öfkeye kapılabilirler. Mani ‘anormal‘ bir durumdur ve kişi neşeli, mutlu, espirili ve enerjik olmasına rağmen kişinin tüm sosyal uyumu bozulmuştur. Mani dönemi belirtileri nelerdir? Kişinin mani döneminde olduğu nasıl anlaşılır? 

*Enerji ve motor hareket düzeyinde artış,

*Uyku ihtiyacında belirgin azalma hatta uyku gerekliliğini inkar etme,

*Yaygın dikkat dağınıklığı,

*Özgüven düzeyinde artış ve kendini olduğundan çok daha büyük görme,

*Keyif veren veya riskli olan davranışlara karşı dürtüsellik artışı (Çok fazla alışveriş yapmak, aşırı hızlı araba kullanmak gibi).

DEPRESİF DÖNEM BELİRTİLERİ NELERDİR?

Depresif dönemde;

* Keyifsizlik

* Uzun süre uyuma isteği

* Yorgunluk

* Olaylara konsantre olmada zorluk çekme

* Sürekli kuşku duyma

* İştahsızlık

* Sanrılar görme

* Uyumada zorluk çekme

* Çevresindeki insanlarla sürekli tartışma hali

* Suçluluk hissetme

* Umutsuzluk hali

* Azalan cinsel istek

* İntihar düşünceleri

* Günlük işleri yerine getirememe şeklinde görülür.

BİPOLAR BOZUKLUK TANISI NASIL KONULUYOR?

Bipolar bozuklukta tanı sıklıkla aile öyküsü alındıktan sonra klinik izlenimle konulabilir. İlk atağın çeşidi bipolar bozukluğu belirleyici unsurların başında yer alır. Eğer ilk atak depresifse bu hastalığın bipolar olup olmadığını anlamak durumu zorlaştırabilir. Bir hastaya bipolar tanısının net olarak konulması için manik ve depresif atakların gözlemlenmesi gereklidir. Bipolar bozukluğun tanı olarak karmaşa yarattığı durumlar olabilir. Kişide alkol veya madde bağımlılığı gibi problemler varsa tanı koymak zorlaşabilir.

Bipolar bozukluk kendi grubunda yer alan diğer hastalıklarla karıştırılabileceği için buradaki en önemli faktör hastanın atak dönemlerinin gözlemlenmesidir. Psikiyatr tarafından hastanın mani veya hipomani durumunda kendine zarar verici düşüncelere kapılıp kapılmadığı, ailede bipolar bozukluğa sahip başka bir birey olup olmadığı gibi sorularla sorulur.

Bipolar bozukluk belirtileri ile ilgili en önemli özelliklerden biri de hastalığa ait bulguların mevsimsellik göstermesidir. Hastalar genellikle ilkbahar ve yaz aylarında manik dönem yaşarken kış aylarında depresif duygu durumuna sahip olurlar. Özellikle ilkbahar mevsiminden yaz aylarına geçiş döneminde manik bulgular artış gösterir. Bu süreç, hastalığın alevlenmesi açısından en riskli dönem olarak kabul edilir. Bipolar tanısı almış kişilerin yaklaşık olarak %25’i ilkbaharın son günleri ile yazın ilk günleri arasında kötüleşir ve dürtüsellik artışı, öfke patlamaları, saldırganlık yönelimi ve intihar eğiliminde artış gibi davranışlar sergiler. Bipolar bozukluk tanısı koyarken, hastaya ve hastalığa ait tüm bu davranışsal özellikler göz önünde bulundurulur.

BİPOLAR HASTALIK NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Bipolar bozukluğun tedavi süreci hastanın hekimle olan iş birliği ve aile yakınlarının tedavi sürecindeki destekleri oldukça önemlidir. Atakların ciddi bir bölümünde hasta ne hissettiğini, ne yaşadığını ve kendisinde ne tür değişikliklerin meydana geldiğini fark edemeyebilir. Bipolar bozukluğa sahip bir hasta ileri seviyelere kadar kendi durumundaki değişiklikleri gözlemleyemeyebilir. Depresif dönemde hasta mutsuzluğundan, hayattan keyif alamamakta sürekli olarak yakınabilir ve hasta bunu anlayamayabilir. Fakat mani dönemde ise sıklıkla çevre tarafından fark edilen bir dönemdir. Bu dönemde atak dönemleri oldukça önemlidir.

Atak dönemlerinde hasta eğer depresif bir dönemdeyse genellikle antidepresanlarla duygu – durum düzenleyici ilaç tedavisi yapılır. Manik dönemde ise eğer psikotik belirtiler eşlik ediyorsa antipsikotiklerden faydalanılabilir.

BİPOLAR HASTALARI İÇİN AİLE DESTEĞİ ÇOK ÖNEMLİ!

Bipolar bozukluk atakların dışında kişinin normal hayatını sürdürebildiği bir hastalıktır. Tedavi süreci sadece ataklar geldiği zaman değil, atakların oluşmasını engellemeyi amaçlamaktadır. Duygu durum dengeleyici ilaçlar bu açıdan oldukça önemlidir.

Bipolar bozukluğa sahip hastalar bir süre sonra kendilerini iyi hissettikleri için ilaç kullanımını bırakmak isteyebilirler. Burada hasta yakınlarının, hastaya yaklaşımı oldukça önemlidir. Hastanın ilaç kullanımını destekleyici söylemlerde ve özellikle hastalığın atakları açısında aile yakınlarının farkındalığının yüksek olması oldukça önemlidir.

Bipolar tanısı alan kişiler, çoğu zaman hastalıklarını kabullenmez ve durumlarına sebep olarak da çevrelerinde olup bitenleri gösterme eğilimindedirler. Bu nedenle, tedaviye başlamak ve sürdürmek için aile ve çevre desteği çok önemlidir. Hastanın güvenliğinin temin edilmesi ve tedavinin sağlıklı sürdürülebilmesi için aile bireylerinin hastalık döneminde etkin davranması gerekebilmektedir. Aile bireyleri hastalık dönemine ait davranış problemleri (depresif dönemde çökkünlük ve ağlama atakları ya da manik dönemde kontrolsüz para harcama, alkol ve madde kullanımı gibi) ve sonuçlarıyla baş etmekte zorluklar yaşayabilmektedirler. Aile bireyleri ve yakın çevrenin de yaşadıkları zorluklarla baş etmek için destekleyici grup terapisi çalışmalarına katılmaları yararlı olabilmektedir.

BİPOLAR BOZUKLUĞU ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPILABİLİR? 

Bipolar bozukluğu önlemek için;

* Düzenli ve yeterli uyunmalıdır,

* Yaşa ve vücut tipine uygun sağlıklı ve dengeli beslenme alışkanlığı kazanmak çok önemlidir. Doktor kontrolünde doğru bir beslenme planı oluşturulmalıdır,

* Mümkün olduğu kadar egzersiz yapılmalıdır,

* Stresli ortamlardan mümkün olduğu kadar uzak durulmalıdır,

* Alkol mümkün olduğu kadar azaltılmalı veya hiç tüketilmemelidir,

* Nefes egzersizleri yapılmalıdır

* Öfke kontrolü yapılmalıdır.