Cumhuriyet. Yakın tarihimizin en karanlık iki olayı Adnan Menderes’in idamı ve 6-7 Eylül olaylarıdır. İkisini de yaşadım. İki tanığının ağzından Menderes’le ilgili iki anı: Vatan Caddesi açılırken çok istimlak yapıldı. Hatta bir iki eski değerli cami yıkılmak zorunda kaldı. Biz Yenibahçe denen arsada top oynardık. Orası da gitti. İstimlaklerden çok kişi mağdur oldu ama şikâyet etmek yasaktı. Devrin ünlü komedyenleri Ateşböcekleri bir parodi hazırlamışlar. Kulisten bir ıngaaa sesi geliyor. Belli ki bebek uyumuyor. İkili ninni biçiminde şu teraneyi söylüyorlar:
Uyumazsan Adnan Bey gelecek
Evimizin önünden geçecek
Senin uyumadığını görünce
Evimizi istimlak edecek.
Bu Menderes’in kulağına gidiyor. Bir gece Ateşböcekleri sahne şovlarını henüz yapmadan davet geliyor: “Beyefendi sizi bekliyor.” İkili korkudan bembeyaz oluyorlar. Refakatçılarla birlikte Şişli’de Suzan Sözen’in evine gidiliyor. Rakı masası kurulmuş. Adnan Bey başköşede: “Ooo, hoş geldiniz çocuklar, buyurun yan odaya geçin, bir şeyler yiyin” diyor. Az sonra salona davet ediliyor ikili. Menderes, “Bir numaranız çok beğeniliyormuş, biz de dinlemek isteriz” diyor. İkili o anda üç buçuk atıyor. Ama numarayı yapmaya başlıyorlar. Bitiminde Adnan Bey çok gülüyor ve Ateşböcekleri’ne üzerinde ismi kazılı birer kol saati armağan ediyor. İkinci olay Menderes’in avukatları, Yassıada duruşmalarında ön safta olan Burhan ve Orhan Apaydın (Orhan Abi benim de avukatımdı), Hüseyin Apaydın (Burhan abinin oğlu) yakın arkadaşımdır. Menderes İmralı Adası’na götürülüyor. İnfaz gerçekleştirilecek. İnönü’nün mektubu geliyor, “Bunu yapmayın” diye. Ama kimse umursamıyor. Hüseyin’in minicikken aklında kalan tek sözcük bu: “Kurtaramadık.” Babası ve amcası Yassıada’dan eve gelmişler ve annesine söylenen ilk ve tek söz bu: Kurtaramadık.
Cumhuriyet yakın tarihinin en karanlık ve affedilmez meselesi budur bence. Padişahlık geleneğinden gelen sadrazam katletmek gibi bir şey.
ARI KOVANI
Yabanarısı nerede yer bulursa oraya kovan yapar. Ağaç kovuğu, bir ahşap köşe onun için fark etmez. Ama arıcılıkta kullanılan kovanlar özel yapımlardır. Ahşaptan yapılan bu kovanlar artık yapay plastikten üretilerek ABD ve Çin’deki arıcılara ihraç ediliyor. Plastik madde hiçbir kimyasalı içermiyor. Bunun mucidi bir Türk. Arıcılık ülkemizde ihracat boyutunda. Kovanların son halini gördüm. Yapay plastikten üretilen bu fabrikasyon mamuller o kadar güzel ve estetik ki. Ayrıca sağlıklı. Mikrop üretmiyor. Temizlenmesi kolay. Ben de durup dururken sanki arıcıymışım gibi bu işlere merak sarmışım. Öyle değil. Sadece ilgimi çekiyor bir Türkün aşıyı bulması veya yepyeni bir arı kovanını icat etmesi gibi. İnsanın gururu okşanıyor. Üstelik de geçen yaz beni arı soktuğu halde.
ÇİN
Çin kültürüne özel yakınlığım vardır. Belki Karagöz’ün oradan çıkıp da Mısır’a, oradan Osmanlı’ya gelerek geleneksel tiyatromuzun temel taşlarından biri olmasıdır. Çin kültürü geleneksel verilerinden esinlenerek onu aşmış, sistemiyle, felsefesiyle, sanayisiyle dünyaya hükmeder olmuştur. Bir Çin atasözü şöyle diyor: “Her şeyin fazlası fazladır.”
6-7 EYLÜL
Yakın tarihimizin yine en kötü olaylarından biri 6-7 Eylül olaylarıdır. Yaşadım. 1955 yılının sonbaharı. İstanbul Ekspres gazetesinde ikinci baskı yapıldı. Oradaki manşet bir kötü haberi veriyordu: “Selanik’te Atatürk’ün evine bomba konuldu.” Haber uydurmaydı. Demokrat Parti kötü gidiyordu. Ortam gergindi. Bu haber üzerine İstanbul’da yaşayan (başta Rumlar olmak üzere) azınlıklara karşı şiddet uygulanmaya başlandı. Yanımızdaki apartmanda bir nakliye şirketinin kamyonu İstiklal Caddesi’nden dönerken kamyon arkasında kumaşlarla asılı buzdolaplarını hatırlıyorum. Talan vardı Beyoğlu’nda. Arka balkonumuzdan uzaktaki bir kilisenin dumanları tütüyordu. Bahçeköy girişindeki Tekel Kibrit Fabrikası’ndan kamyonlara, otobüslere bindirilen işçiler toplu halde İstiklal Caddesi’ne getirilmiş, ayrıca azınlıkların bulunduğu semtlere yayılmışlardı. Büyükada’ya motorlarla gittiler. Orada yaşayan azınlıklara şiddet uygulandı. Bu sırada, grubun içinden bir ses, “Burası Fenerbahçeli Lefter’in eviymiş” dedi. Azgın grup o tarafa yönlenirken adanın tanınmış Galatasaraylı bir abisi yolu kesti: “Bi dakkkaaa” dedi. Lefter, Türk Milli Takımı’nın kaptanlığını yapmış bir insandır. “Beni öldürmeden o eve yürüyemezsiniz.” Ortalık sus pus oldu. Grup geri döndü. 6-7 Eylül olayları yakın tarihimizin yüz karası olaylarından biridir. Yaşadım. İyi bilirim.
RIFAT ILGAZ
Sarı giyme söz olur
Beyaz giyme toz olur
Gel kırmızı giyelim
Tutuklasınlar.
Bunu 2009’un 1 Mayıs’ında yazmışım. Taksim’e çıkmak yine yasaklanmıştı. Eskiden 1 Mayıs yaklaştı mı, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz gibi isimler Emniyet’e çekilirdi. (Yanlış anlaşılmasın Emniyet 1. Şube.) Siyasi polis oraya bakardı.
Rıfat Ilgaz’ı anmadan geçemem. 70. Sanat Yılı’nın sunucusuydum. Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı benim tiyatromda oynanacaktı. Oğuz Aral, Rıfat Hoca, ben birlikte hazırladık oyunu. Oğuz yönetti, ben oynadım. Sonradan çok Hababam Sınıfı sahneye koydum. Rıfat Hoca bambaşka bir insandı. Paylaşımcıydı.
Elim birine değsin
Isıtayım
Üşüdüyse boşa gitmesin
Sıcaklığım.
Şairdi, roman yazarıydı ve büyük mizah ustasıydı. Arada bir Aziz Nesin telefon ederdi Rıfat Hoca’ya: “Bu hafta benim adıma sen yazsana” derdi. Rıfat Hoca yazardı. Kendi yazdıklarını ise bir dönemde “Stepne” imzasıyla çıkartmıştı. İlk Hababam Sınıfı kitaplarını biz, bu imza ile okuduk. Rıfat Ilgaz Türk yazın tarihinin en önemli yazarlarının başında gelir. Öğretmenliği de ayrıca tam kutsanacak bir olaydır. Sürgünler, hapisler, akciğerlerini kaybetmeler işin cabasıdır. Ben Rıfat Hoca’yı çok sevdim.
Atatürk diyor ki: “Bilelim ki milli benliğini bilmeyen milletler, başka milletlerin avıdır.”
