95 yıl önce 90 bin askerimizin donarak öldüğü ‘harekât’ı hüzün ve ibretle anıyoruz

\n\n\n

\n\n\n

“Tarihle yüzleşmek” pek benimsenir hale geldi. Geçmişin kendine has hüzünlü gerçekliklerinden ötürü “mağdur”lardan özür dilemek de siyasetin çekici söylemleri arasına girdi.

Bunun son örneği, 1937-38’deki Dersim dramının gündemi belirlemesinden bu yana düşünüyorum; “Ya Sarıkamış? Ya Allahüekber Dağları’nda ırkçı bir ütopya uğruna donarak yaşamlarını yitiren 90 bin evladımız? Yüzleşmeyse, haydi... Özür dilemekse kimden?”

Sarıkamış doğumlu ve Sarıkamış Dayanışma Grubu Başkanı, kalp cerrahı Prof. Dr. Bingür Sönmez’le, Ulusal Kanal’da 7 Aralık’taki İmar Dosyası’nda bu soruların yanıtını değerlendirme fırsatı bulduk. Bingür Hoca’ya göre belki asıl özür dilenmesi gereken “tarih”ti... Hesaplaşılması ve “özür” dilemeleri gerekenler de bugüne dek tarihi çarpıtarak “gerçekleri gizleyen”ler…

Dr. Sönmez diyor ki: “Bugün bile Allahüekber Dağları’nın eteklerinde çobanlar insan kemiklerine rastlıyor. Böylesi bir katliam yıllarca nasıl görmezden gelindi; nasıl umursanmıyor; insan düşündükçe ürperiyor.”

Bu sonuca nasıl varıldığını görebilmek için, kuşkusuz önce o büyük dramın nedenini kavramak gerekiyor. Doğru kavrayabilmek için de resmi belgelerle yetinmeyip aslında yine resmi olmaları gereken, ancak sansürlendikleri için özel çabalarla elde edilebilen kanıtları ve yaşanmışlıkların tanıklıklarını değerlendirmek şart.

Dr. Sönmez ve arkadaşları, Sarıkamış Destanı konusunda farkındalık yaratabilmek için, 1914 sonlarında yaşanan dramın 90’ıncı yıldönümünden bu yana her 24-29 Aralık’ta Allahüekber Dağları’nı ve Şehitlikleri ziyaret ediyor; kitaplaşan araştırmalarıyla Sarıkamış’ın unutulmuşlarını yeniden ulusal bilince taşıyorlar.

Kafkaslar’dan Asya’ya!

95 yıl önce olana bitene kısaca göz atarak bilgilerimizi yineleyelim.

“93 Harbi” diye bilinen 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Kars Ruslara bırakılınca bugün ilçesi olan Sarıkamış, Çarlığın garnizon kentine dönüşmüştü. Dönemin “Harbiye Nazırı” ve “Başkumandan Vekili” unvanını taşıyan Enver Paşa, bölgeyi Ruslardan kurtararak Kafkaslar’a ve Orta Asya’ya yayılma hayali içinde, “sarayın damadı” Albay Hafız Hakkı Bey’le Sarıkamış harekâtını planlar...

Dramı bizzat yöneten Albay Hafız Hakkı Bey, 5. Murad’ın torunlarından Behiye Sultan ile evlenmiş ve “Dámád-ı Şehriyári”; yani hükümdar damadı olmuştur. O sırada Osmanlı’nın Genelkurmay Başkanı ise Alman Generali Bronsart von Schellendorf’tur!

Harekât 22 Aralık 1914’te başlar. Kış koşulları nedeniyle başarısız olacağını gören kimi komutanların itirazları ve istifa etmeleri bile karardan geri dönülmesini sağlayamaz...

Plana göre Allahüekber Dağları “piyade” (yürünerek) aşılarak Sarıkamış’a girilecektir… Ne var ki kışlık giysileri bile olmayan orduyu dondurucu soğuk yok edecek; kente ulaşabilen az sayıdaki asker ve subayı da Ruslar şehit edecektir.

Ocak (1915) başlarında İstanbul’a dönen Enver Paşa, basına öylesine katı bir sansür uygular ki Sarıkamış’ta neden olduğu katliam ancak seneler sonra öğrenilebilir… Dahası, aynı sansür, ilerleyen yıllarda resmi tarihin de adeta geleneği olur. Denebilir ki Çanakkale Savaşı kadar önemli bir askeri serüvene okul kitaplarında ancak birkaç satır ayrılır...

Bu vefasızlığın günümüzdeki sonucunu, Dr. Sönmez 2009’da Adana’daki bir konuşmasında bakın nasıl özetlemiş: “1914 Sarıkamış’ını anlatan filmi 600 bin kişi; aynı dönemdeki Recep İvedik filmini ise 4.5 milyon kişi izlemiş. Çünkü ulus olarak Sarıkamış’ta yaşananları bilmiyoruz; öğretmediler.”

Ve Deniz Faciası

Sarıkamış dağlarında soğukla mücadele eden orduya kışlık giysi, erzak ve cephane götürmek için İstanbul’dan Trabzon’a doğru yola çıkan; askeri tedbir olarak mutlaka savaş gemilerinin koruması altında seyretmeleri, düşmana karşı savunmasız bırakılmamaları gereken ve 2 keşif uçağı ile 3 bin de asker taşıyan 3 kuru yük gemisini de Ruslar 7 Kasım 1914’te Karadeniz’de batırırlar…

Bu ihmalin sorumlusu olan Enver Paşa’nın emriyle kayıtlara geçirilmeyen faciayı da Prof. Dr. Bingür Sönmez ortaya çıkardı.

“Sarıkamış’ın Deniz Şehitleri” ilk kez 7 Kasım 2007 günü Karadeniz Ereğli’de düzenlenen törenle anıldılar.

Adları “Bezm-i Âlem”, “Bahr-i Ahmer” ve “Mithat Paşa” olan gemilerin ve deniz şehitlerimizin anısına Karadeniz Ereğli Belediyesi’nin 18 Haziran Parkı’nda yaptırdığı “Sarıkamış Deniz Şehitleri Anıtı” da bu yıl 7 Kasım’da törenle açıldı.

Prof. Dr. Bingür Sönmez diyor ki: “Bu 3 gemi Trabzon’a varıp malzemeler ve askerler Erzurum üzerinden Sarıkamış’a ulaşabilseydi, büyük dram belki hiç, belki de o düzeyde yaşanmayacaktı..”

Evet... Tarihle yüzleşmek, tarihe karşı sorumlulukla mümkün. Ülkenin her yöresinden gençlerin yitirildiği Sarıkamış bunu yıllardır, sabırla bekliyor.

\n\n