6 şubat depreminin üzerinden iki yıl geçti. Onca acı, onca kayıp, hâlâ evsiz insanlar... Nelerin yapılmadığını konuşup duruyoruz. Ama arpa boyu yol alamıyoruz. Üstelik bunu da pek dert edinmiyoruz belli ki çünkü yeni bir deprem yaşanana kadar umurumuzda bile olmuyor.
Deprem kuşağında yer alan ve her şiddetli depremi büyük can ve mal kaybı ile yaşayan bir ülke neden bunlardan ders almaz ve bir sonraki depreme neden hazırlıklı olmaz?
Neden dünyada depremleri en ağır sonuçlarla yaşayan bir ülkeyiz? Bizim gibi deprem kuşağında olan diğer ülkeler neyi, nasıl bizden daha iyi yapıyor?
Meksika da tıpkı Türkiye gibi deprem tehdidi ile yaşayan bir ülke. Geçmişte çok şiddetli depremler yaşadı ve çok büyük kayıplar verdi. Kalabalık nüfusu ve gelişmişlik düzeyi ile hayli benzeşiyoruz. 1985 yılında büyük bir deprem felaketi yaşadı. Depremin büyüklüğü 8.1’di. 10 bini aşkın kişi yaşamını yitirdi. Meksika bu depremin ardından ciddi önlemler alarak deprem riskini azaltmada önemli adımlar attı. 1991 yılında deprem erken uyarı sistemlerinden birini kurdu (SASMEX). Sismik sensörler, büyük depremler olmadan 30-60 saniye önce radyo, televizyon ve cep telefonları aracılığıyla halka uyarı mesajı gönderiyor. İnsanlar bu süre içinde binalardan çıkabiliyor veya güvenli alanlara geçebiliyor. 1985’ten sonra yapılan tüm binalar daha sıkı kurallara tabi tutuldu. Eski binaların güçlendirilmesi için büyük bir dönüşüm programı başlatıldı. Esnek yapılar ve sismik izolasyon teknolojisi kullanılarak binaların deprem dalgalarına dayanması sağlandı. 1993’te yeni “Deprem Yönetmeliği” yürürlüğe girdi ve 2017’de güncellendi. Yüksek katlı binalar, esnek ve sismik izolasyon sistemleri kullanılarak yapılıyor. Bina denetimleri sıkılaştırıldı. Müteahhitler ve mühendisler ağır cezalarla karşı karşıya kalıyor. Her mahallede deprem toplanma alanları var ve halk burayı önceden biliyor.
Şehirlerin elektrik, su ve gaz altyapısı, deprem sonrası otomatik olarak kapanıyor. Acil yardım merkezleri ve hastaneler depreme dayanıklı hale getirildi. Meksika’da deprem bilinci çocuk yaşta öğretiliyor! Her yıl 19 Eylül’de (1985 depreminin yıldönümünde) ülke çapında deprem tatbikatı yapılıyor. 2017 Puebla depreminde, 1985 sonrası inşa edilen binaların çoğu ayakta kaldı ancak eski binalar yıkıldı. Ölü sayısı 300 civarında oldu.
Şili, dünyanın en büyük depremlerinin yaşandığı ülkelerden biri. Dünyanın en aktif deprem kuşaklarından “Pasifik Ateş Çemberi”nde bulunuyor. Dünyada modern yöntemlerle kaydedilen en büyük deprem 1960’ta Şili’de meydana geldi. 9.5 büyüklüğündeki Valdivia depreminde binlerce kişi hayatını kaybetti.
Ancak Şili, bu afetten başlayarak depremlere karşı önemli bir mücadeleye girişti. Mükemmel bir deprem yönetim sistemi kurarak can kayıplarını minimuma indirdi. Nasıl mı? Öncelikle sıkı imar kanunları ile. İnşaat standartları Japonya’ya benzer şekilde çok sıkı. Sismik izolasyon ve esnek yapı teknolojisi kullanılıyor.
1970’lerden sonra yapılan binaların çoğu büyük depremlerde bile yıkılmıyor. Şili Ulusal Sismoloji Merkezi, büyük depremler öncesinde halkı uyarıyor. Sahillerde tsunami sirenleri ve tahliye planları var. Afetler konusunda yaygın eğitim anaokullarına kadar uzanıyor. Bu imar anlayışı üniversitelerin inşaat mühendisliği ve mimarlık gibi bölümlerinde öğrencilere çok sıkı bir şekilde öğretiliyor. Sonuç: Gelinen aşamada, artık depremlerde büyük kayıplar vermeyen bir ülkeye dönüştü. Nisan 2015’te 8.3 büyüklüğündeki depremde, sadece 60 evin yıkılması, 200 evin hasar görmesi ile 12 kişinin ölümüyle sonuçlandı. 2016’da yaşanan 7.6 büyüklüğündeki Chiloé depreminde ise hayatını kaybeden olmadı.
Japonya’dan bahsetmiyorum bile. Başarının önemli bir nedeni de yetkililerin sorumluluk alması ve istifa etmesi. Şili’de yetkililer bu sorumluluğu yerine getirir. Meksika’da hükümet yetkilileri büyük baskı altında kalır, bazen istifa eder, ancak genellikle siyasi sonuçlarla yüzleşirler.
Ya Türkiye? Tepki büyük olsa da sorumlulara bir şey olmuyor. Birkaç günah keçisi bulunuyor, göstermelik cezalar veriliyor. O kadar.
Merak ediyorum. Bir gün, bir şekilde Şili gibi Meksika gibi olabilir miyiz? Yoksa bizim için gerçekten imkânsız mı?
