Kendi olabilme sanatı

Geçenlerde, Beyonce’un hem hüzünlü hem de eğlenceli bir havası olan şarkısı “Hold Up”un 209 milyondan fazla izlenen videosu sanat ve mitolojiye yönelik ilgi çekici göndermeler içeriyor.

Olağanüstü hardal sarısı elbisesi, saçı, makyajıyla çıplak ayak ve yüzünde kocaman bir gülümseme ile kaldırımda yürüyor. Ama Beyonce’un bu mutlu görüntüsüne aldanmamak gerek: Beyonce çok öfkeli... Elinde bir beyzbol sopasıyla yan yana park etmiş arabaların ön camlarını kırarak yürüyor, dans ederek; simgesel bir performans gerçekleştiriyor.  

Bu etkileyici sahneler aslında performans sanatçısı Pipilotti Rist’in 1997’de 47. Venedik Bienali için yaptığı iki kanallı video yerleştirmesi “Ever Is Over All”a şaşırtıcı derecede benziyor. Bu video yerleştirmesinde, Rist’i, tıpkı Beyonce gibi kızgınlıktan çok uzakta kendinden geçmiş ruh durumunda görüyoruz.

Beyonce camı çerçeveyi indirirken kartondan bir pinyatayı patlatamaması gibi tuhaflıkları; Rist’de arabanın camlarını bir çiçekle kırarak gerçekleştiriyor. Bu yüzden iki çalışmada da bazı şeyler anlaşılmaz ve yanlış yerleştirilmiş gibi durmaktadır. 

İki çalışma birbiriyle karşılaştırdıktan sonra “Ever Is Over All”ın “Hold Up” üzerindeki sanatsal etkisi açık şekilde görebilir hatta Beyonce’u, fikri Rist’ten çalmakla suçlayabiliriz, ancak başka bir açıdan bakınca Rist’in bu video enstalasyonunu yaratırken nelerden ilham almış olabileceğini de düşünebiliriz.

Sanatçının performansının ağırlıklı olarak; Yunan mitolojisindeki Dionysus’un kadın takipçileri olan “maniad”lar ve onların ritüellerine dayandığını söylemek mümkün. 

“Maniad”lar şarap tanrısı Dionysos’u kutlayan dini ritüeller gerçekleştirir. Hatta antik Yunan döneminde bu ritüelleri konu eden farklı vazo parçalarını incelerseniz tıpkı Rist’in kullandığı gibi büyük çiçek tutan “maniad” tasvirlerine rastlarsınız. Bu ritüel sırasında “maniad”lar flütlerin ezgileriyle teflerden yayılan seslerle kendilerinden geçerek neşe içinde, çılgınlar gibi dans etmekte, şarkı söylemekte; böylece özgür kadın ruhunu ve bastırdıkları kimliklerini serbest bırakarak; güçlü, agresif, vahşi ve tutkulu yaşamı deneyimlemekteydiler.

DENETLENEMEYEN KADINLAR

Tarih boyunca toplumda kadınlardan boyun eğmesi, evine bağlı ve sadık olması beklenirdi.  Ancak “maniad”lar, kadınsı görünümlerinin ardında, özgür eylemler gerçekleştirir ve denetimden çıkabilen kadınları temsil ederler.

Rist ve Beyonce de şık kıyafetler içinde, uzun  saçları, topuklu ayakkabılarıyla oldukça kadınsı görünürken videolarında gösterdikleri çılgın ve beklenmedik hareketleri toplum tarafından dayatılan “hanımefendi” görünüşlerine uymamaktadır. Her ikisi de zarif, mutlu ve uyumlu görünümleri içinde, şiddet eylemleri gerçekleştirirler. Bu zıtlıklar “maniadizm”in sanattaki temsillerini ilginç kılan şeydir. 

Eski çağlardan günümüze, kadının nasıl davranması gerektiğine yönelik kavramlara meydan okuyan ritüellerle “maniad”lar, kadınların nasıl bugüne kadar güçlü gelebileceklerini bizlere gösterir. Bu, gizemli ve bir yanı deneyimlere açık antik dönem kadınların güçlü tutumunun günümüz görsel hafızasında bile nasıl yer edebileceğini fark etmek oldukça güzel bir deneyim.