27 Mayıs hareketinin 64. yıldönümü nedeniyle değerli gazeteci Sedat Ergin, “27 Mayıs’ın Sancılı Sayfaları” başlığını taşıyan bir yazı dizisi yayımladı.
Bu yazı dizisinde 1961 Anayasası’nın halkoylamasıyla kabul edilişinden sonra 1961 Ekim ayında yapılan seçimler sonunda ortaya çıkan siyasal tablo ve zor dönem anlatılıyor.
1961 Ekim seçimlerinde senatör seçilen Prof. Dr. Ali Fuat Başgil’in Cumhurbaşkanlığı adaylığından vazgeçmesi için kendisine yapılan baskı üzerinde duruluyor.
Kuşkusuz bu baskı kabul edilemez. Demokrasiye aykırıdır. O günün güçleri eski Milli Birlik Komitesi üyeleri Orgeneral Fahri Özdilek, General Sıtkı Ulay, kuvvet komutanları, siyasi aktörler İsmet İnönü, Osman Bölükbaşı, Ekrem Alican’ın siyasal anılarına dayanarak yazılan ve altı gün süren bu yazı dizisi o günlerle ilgili önemli bilgiler vermiştir.
1961 Ekim seçimlerinden sonra eski Milli Birlik Komitesi’nin artık kuvveti ellerinden kaçırdıkları silahlı kuvvetler içinde “yeminli cunta” denilen bir kuvvetin ortaya çıktığı, belgelere dayanarak anlatılıyor.
İstanbul Üniversitesi’nde polisin öğrencilere uyguladığı orantısız güç sonucu, yüzlerce öğrenci yaralandı.
DEMOKRASİ DERSİ
İşlerin tam çıkmaza girdiği ve silahlı kuvvetler içinde oluşan “cunta”nın siyasal etkisinin yükseldiği bir zaman diliminde siyasi parti liderleriyle, TSK generallerinin bir araya geldiği Çankaya toplantısında İnönü’nün verdiği demokrasi dersi üzerinde duruluyor.
Silahlı kuvvetler 1961 Ekim seçimlerinden beklediklerini bulamamışlardı ve bu duygunun yarattığı bir huzursuzluk içerisindeydiler. Meclis’in toplanmadan dağıtılmasını isteyenler vardı.
Çankaya’da generaller, siyasi parti liderlerinin katılımıyla bir toplantı yapılacaktı.
Sedat Ergin bu toplantıyı sonradan Hava Kuvvetleri komutanı olan Orgeneral Muhsin Batur’un hatıralarına dayanarak anlatıyor:
“Kuvvet komutanları, ordu komutanları, kolordu komutanları toplanmışlardı. Toplantıyı Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay açtı. Toplantının gündemini de açıkladı; ‘içinde bulunduğumuz politik ortam içinde silahlı kuvvetler nasıl bir yol izlemeli?... Meclis’in açılmasına ve demokrasiye geçişe müsaade edilmeli mi, edilmemeli mi?’”
Batur şöyle devam ediyor:
“İnönü söz aldı. Bu gibi toplantılarda konuşma genelde başkana hitap edilerek yapılır. İnönü ise bizlere generallere doğru döndü... Tok sesi ve kendine özgü şivesi ile ve biraz da sertçe şunları söyledi:
‘Bu anayasa silahlı kuvvetlerin eseri mi? Bu anayasa ve demokrasiye inanıyor musunuz? Eğer böyleyse bu işlere ne karışıyorsunuz? Bunlar meclislere ait işlerdir...’ dedi.
Uzun bir sessizlik oldu…” Aslında bu tavır İnönü’nün demokrasiye olan bağlılığının somut bir göstergesidir.
Ergin’in yazı dizisinin en önemli noktası, 1961 seçimlerinden sonra Meclis ve silahlı kuvvetler içinde oluşan cuntanın yarattığı ortamın açık bir biçimde ortaya çıkmasıdır. Bu karmaşık ortam beş yıl sürdü ve bu ortamdan demokrasiye inanmış İnönü’nün kesin karar ve tavırları sayesinde kurtulunmuştur.
ANKARA’DAN GELEN TELEFON
Ergin’in dizisinde başlıca sözü edilen kişi Prof. Dr. Ali Fuat Başgil’dir. Biz, bu yazımızda asıl tartışmalı konuya girmek istiyoruz. DP tarafından kurulan Tahkikat Encümeni (Komisyon) anayasaya aykırı mıdır, değil midir?
27 Mayıs 1960 hareketinin en önemli sebeplerinden birisi Meclis’te kurulan Tahkikat Encümeni (Komisyonu) ve bu komisyona verilen yetkilerdir.
Tahkikat Komisyonu, 17 Nisan 1960’ta kuruldu. 15 kişilik komisyonun bütün üyeleri DP milletvekillerinden oluşuyordu.
Tahkikat Komisyonu konusu Meclis’te görüşülürken büyük tartışmalar olmuştur. Komisyona tutuklama yetkisi, yargılama ve savcılık yetkisi verilmiştir. Komisyon gazeteleri ve matbaaları kapatabiliyor, gazetecileri hapse atabiliyordu. Komisyonun kararlarına karşı da itiraz hakkı yoktu.
Komisyonun kuruluşundan 10 gün sonra 27 Nisan günü bu komisyona yetkiler veren kanun kabul edildi. Bu kanun DP’nin “sivil hükümet darbesi” niteliğindeydi.
28 Nisan 1960 günü, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde üniversite öğrencileri direnme hareketi başlattılar. “Hukukun katledildiği yerde hukuk okunmaz” diyorlardı.
Üniversite bahçesinde öğrencilerle polis arasında çatışma çıkmıştı. Polis aşırı güç kullanıyordu. Hatıralarında anlattığına göre anayasa hukuku hocası Prof. Dr. Ali Fuat Başgil, polisin aşırı güç kullanmasına tanıklık ediyordu. Bu sırada Ankara’dan bir telefon geldi. Arayan DP milletvekili ve Milli Eğitim Bakanı Atıf Benderlioğlu idi.
Benderlioğlu telefonda “Hocam, Sayın Başbakan Menderes sizinle görüşmek istiyor. Ankara’ya gelebilir misiniz?” diyordu.
Ertesi gün 29 Nisan 1960’ta bu kez Ankara’da siyasal bilgiler fakültesinde protestolar başlamıştı.
Ali Fuat Başgil
KUCAKLAŞAN ASKER VE ÖĞRENCİ
Ali Fuat Başgil hatıralarında olayı şöyle anlatıyor:
“28 Nisan Perşembe günü dersimi vermek üzere, saat 09.00’u geçe, üniversiteye geldim. Binanın cümle kapısı dışında ve içinde üçer-beşer kişilik talebe grupları ve koşuşmaları gördüm. Gençler şakalaşıyor sandım, ehemmiyet vermedim. Saat 10.00’a doğru hadiseler başladı.
Başından sonuna kadar şahidi olduğum bu feci hadiselerin hatırasını unutmak istiyorum. Yalnız örtülü kalan bir iki noktada üstüne parmak basmakla iktifa edeceğim:
Saat 11.00’e doğru, gençlik kitlesi, üniversite binasının kule tarafı köşesine bina ile kule arasındaki sahaya toplanmıştı. Yirmi beş, otuz kadar atlı polise emir verildi. Bunlar birden hücuma kalktılar ve kitle üzerine yürüdüler. Gençler polislere taş, toprak, ot, çimen ellerine ne geçtiyse savurdu. Atlar bu türlü hizmetler için yetiştirilmemiş olacak ki ürküp şahlandılar. Dört polisin attan yuvarlandığını gördüm. Kıta geriye çekildi. Bunun üzerine askere marş marş emri verildi. Önde subaylar, bir askeri birlik hızlı adımlarla yürüdü. Büyük bir fecaatin kopması bir an meselesi haline geldi. Üst kat penceresinden manzarayı nefesim tutulurcasına heyecan içinde seyrediyordum. Askerle talebe arasında 5-10 adım aralık kaldı kalmadı, talebe: ‘Yaşa Türk askeri!’ diye hep bir ağızdan haykırdı. Birlik birdenbire durdu. Bir an sonra subay, asker, talebe kucaklaşıyordu. Bunu görünce heyecanım son haddini buldu ve beni büyük bir endişe sardı.” (Ali Fuat Başgil’in Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, s. 67, 69.)
TARİHİ TOPLANTI
30 Nisan akşamı Çankaya Köşkü’nde Cumhurbaşkanı Bayar, Başbakan Menderes ve Prof. Dr. Başgil’in katıldığı toplantının siyasal tarihimizde önemli bir yeri vardır.
Başbakan Menderes, Prof. Başgil’e “Meclis’in Tahkikat Komisyonu’nu kurması anayasaya aykırı mıdır” sorusunu sordu. Genellikle muhafazakâr düşünceye sahip anayasa hukuku hocası bilim insanı Başgil şu yanıtı verdi: “TBMM herhangi bir konu hakkında ‘tahkikat’ yani soruşturma komisyonu kurulmasına karar verebilir” dedi.
Menderes, “O zaman muhalefet neden bu kadar gürültü çıkarıyor?” diye bir karşılık verdi. Başgil’in tarihi yanıtı şöyledir:
“Tahkikat Komisyonu kurulabilir ancak bu komisyona verilen yetkiler anayasaya aykırıdır”. (Ali Fuat Başgil’in Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, 1990.)
Başgil hatıralarında şöyle devam ediyor:
“28 Nisan Perşembe günü çıkan bu kanunu okuyunca bazı noktalardan anayasa hududunun aşılmış olduğunu gördüm esef ettim. Bunu 30 Nisan Çankaya sofrası görüşmemde açıkça söyledim. Menderes merhum salahiyet kanununda hangi noktadan anayasanın aşılmış olduğunu sordu. ‘Misal olarak Meclis müzakerelerinin yasaklanması noktasından aşılmıştır. Anayasanın 25. maddesi mucibince Meclis müzakereleri alenidir. Müzakerelerin neşrinin yasaklanması aleniyet prensibine aykırıdır’ cevabını verdim ve bu noktada merhum ile aramızda uzunca bir konuşma oldu”. (Çankaya görüşmelerini Prof. Dr. Başgil, Cumhuriyet gazetesinde de yazmıştır. Bu makale de önemlidir ve analiz edilmesi gerekir. Başgil’in makalesi 5-8 Haziran 1960 tarihinde yayımlandı.)
SONUÇ
1950-1960 dönemi ne yazık ki belgelere dayalı ve objektif olarak tüm ayrıntılarıyla henüz yazılmadı. Şunlar ana noktalardır:
- DP’nin iktidara gelir gelmez CHP’nin mallarına el koyması,
- Halkevleri ve Köy Enstitülerini kapatması,
- Kendisine oy vermeyen Kırşehir ilini ilçe yapması,
- Basın üzerine baskı kurması, gazetecileri hapse atması,
- Muhalefet lideri İsmet İnönü’ye sopalarla ve taşlarla saldırılması, Topkapı’da yolunun kesilmesi, kendisine karşı linç girişiminde bulunulması,
Ve en sonunda, DP’ye gönül vermiş, Prof. Dr. Ali Fuat Başgil’in de belirttiği gibi anayasaya aykırı Tahkikat Komisyonu kurulması ve yetkiler verilmesi...
Bunlar bilinmeden 27 Mayıs 1960 hareketi tam olarak anlaşılamaz.
Kaynak: Ord. Prof. Ali Fuat Başgil’in Hatıraları,
2. baskı, Boğaziçi Yayınları, s. 65-69.
