İnsan konuştukça anlaşılabilir. Suskun olan ise daha çok merak edilir.
Cüneyd Zapsu bir dönem Türkiye'nin en çok konuşulan isimlerinden biriydi. İşadamlığının yanı sıra, AKP'nin Batı ile köprülerini kuruyordu. Partinin kurucuları arasında yer aldı. MKYK'da Erdoğan'a en yakın isimlerdendi. 2008'de siyaseti bıraktı. Halen DEİK'te Yönetim Kurulu üyeliği yapıyor.
AKP içinde Mehmet Şimşek'in göreve gelişinde Zapsu'nun etkili olduğunun konuşulduğunu duydum. Bunun üzerine Zapsu'yu aradım. Bu iddiayı kesin bir dille yalanladı. 2008'den beri siyasetten elini çektiğini, hatta iç politikaya dair konuları konuşmaktan dahi uzak durduğunu anlattı.
Zapsu merak edilen biriydi. Buna rağmen uzun yıllardır basında görünmüyordu. Sohbetimiz devam etti. Mehmet Şimşek'in ekonomi programını nasıl bulduğunu sordum. Zapsu'ya göre Şimşek'in başarısız olması durumunda faşizm tehlikesi vardı:
"Çok hassas olmayı gerektiren bir zamandayız. Bunu hiç kimsenin yapmadığını üzüntüyle görüyorum. Memleketin orta ve uzun vadeli çıkarlarına odaklanmak zorundayız. Sadece muhalefette değil iktidar partisi içinde de bunu düşünmeyip anlık faydaya göre çok kimse çok laf ediyor.
Hepimiz biliyoruz. Ne kadar ağır bir bedel ödenmiş olsa da şu anda klasik ekonomi kurallarına döndük. Niye döndük? Neden bu ağır bedeller ödeniyor, neden daha da ödenecek? Nedeni belli. Birincisi, çok yüksek cari açık, rezerv eksilerdeydi hatırlayın, ekonomi için büyük bir risk olmuştu. İş hayatındaki herkes, 'ne zaman' diye beklemeye başlamıştı. İkinci sebep deprem. Çok büyük bir bütçe gerektirdi. Bir de EYT çıktı. Bir de KKM çıktı. Açıkçası başka çare kalmamıştı. Türkiye bir şirket olsa ben de genel müdürü olsam mecburdum bunu yapmaya. Aksi takdirde hiperenflasyona doğru gidiyorduk. Hiperenflasyon sosyal patlama yaratır. İnsanlar kaybedecek bir şeyi olmayıp sokağa çıktığında ne oluyor? İnsanlık tarihine bakın, bugünü dahi mumla aratacak faşizm! Ama sol ama sağ faşizm! Kalıcı fakirlik tehlikesi vardı. Şimdi alınan tedbirleri kim gelirse gelsin almak zorundaydı. Muhalefeti sadece şu an için ekonominin dışına taşısak diye düşünüyorum..."
Uzun yıllardır refah kaybı "sabır" diyerek geçiştirilen halkın sorduğu "ne zaman düzelir" sorusuna Zapsu şöyle yanıt verdi:
"Şirketler bu yıl sonundan itibaren normal bütçelerini takip edebilecek. İşadamları olarak senede 6-7 sefer bütçe değiştiriyorduk. Ne olacağı belli değildi. Bütçeler artık takip edilebilir olduğunda enflasyon da normale gelir. Peki tüketici ne zaman hisseder? Önümüzdeki yaz ancak hissedebilir."
Zapsu, "Şimşek'in hiç hatası yok mu" sorusuna şöyle yanıt verdi:
"Mehmet Şimşek hepimizin yapması gerekeni yapıyor. Ama bir şeyi iyi yapmıyor: Anlatım. Pazarlaması eksik. Bugün Financial Times'ta inanılmaz bir şey gördüm. Türkiye'nin Afrika'daki gücüne yarım sayfasını ayırmış. Biz bunları anlatamıyoruz. Gri listeden çıktık diye çok sevindik. Ama halk ne anladı bundan. Halbuki bunun ne olduğunu anlatmak lazım. Gri listeden çıkmadan yurtdışından gerçek yatırım gelmez. Faizle kazanan ve kanımızı emen sıcak para gelir. Hoş, iki sene evvel onu bile bulamıyorduk!"
İHRACATÇI OLARAK BAĞIRMAM GEREKİR AMA...
İstifa iddiaları yalanlansa da son günlerde Şimşek'in Saray'daki ekonomistlerle yaşadığı gerilim konuşuluyor. Zapsu'ya bunu da sordum:
"Bazı iyi şeyler oldu. Ama siyaseten 'olmuyor, düzelmiyor' diyerek ödün verildiği takdirde eski duruma sıcak bir duruma düşme tehlikesi görüyorum. Siyasi gözükmekten çok çekiniyorum. Ama yiğidi öldür hakkını yeme. Bana göre iyi giden iki şey var, biri dış politika öbürü ekonomi. Bakın ben ihracatçıyım, perişan durumdayız. İhracatçı ağlıyor şu anda. Benim 'İhracatçı Cüneyd' olarak barikatlarda bağırmam gerekir. Ama memleketi düşünen Cüneyd olarak baktığımda, 'evet birileri bir miktar kan bırakacak, sıkıntılar devam edecek, aksi takdirde daha kötüsü gelirdi' diyorum."
Peki Şimşek görevi bırakırsa? Zapsu, buna şöyle yanıt verdi:
"Bu işin Mehmet Şimşek'le alakası yok. Kim olursa olsun bu yönde gitmeli. Yoksa kalan demokrasiyi de kaldırırım, yerine faşizm koyarım, idare ederim, ne enflasyon kalır ne başka bir sorun kalır mı diyeceksiniz! Ne içerde ne dışarıda Şimşek'e muhalefet eden hiç kimseden 'bunu şöyle yapmayalım' diye bir şey duymadım. Mesele belli, enflasyonu ve cari açığı düşüreceksin. Burada da keskin kılıç: Büyüme yavaşlar, işsizlik artar. Kim başka ne yapacak Allah aşkına! Bu işle alakam yok, içerde bir rahatsızlık var mı bilmiyorum. Ama dışarıdan bakan biri olarak şahsen değil, prensiplerle bakıyorum. Sayın Cumhurbaşkanı'nın da 20 yılın sonunda bunu çok iyi gördüğünü ümit ediyorum."
Şimşek politikaları iktidar adına geçmişin özeleştirisi mi? Zapsu siyasetten uzak durmaya çalışıyor:
"Siyasi değilim, hiçbir zaman da olduğumu sanmıyorum. İnsanları seviyorum. İnsan hata yapar. Herhalde hatalar görüldüğü için de bu yöne gelindiğini tahmin ediyorum."
ABD ÇİN'E YENİLDİ
Son dönemde konuşmalarını izliyorum. Bir zamanlar Batıcı olarak bilinen Zapsu, Batı politikalarını eleştiriyor. Ona "ABD, Çin ile savaşını kaybetti" tespitini sordum:
"Dünya öyle garip bir yerde ki... İki gün önce Telegram'ın kurucusu Fransa'da gözaltına alındı. Huawei'nin yöneticisini Kanada'dan getirtip alıyorlar. Hukuk, hak, ahlak... Hiçbir şeyin kalmadığı garip bir dünya oldu. ABD, dünyayı hegemonya altına almıştı. Ama Çin'i çok küçümsediler. Çok geç uyandılar. Bunlar Türkiye'yi nasıl etkiledi? Türkiye'nin değeri bence artık biliniyor. Neden diyorum? Bir savaşın içindeyiz çünkü artık. Sadece Rusya'yı zayıflatmak ve asıl meseleye yani Çin'e yönelmek için Ukrayna'da savaş çıkarıldı. Ukrayna diye bir şey kalmadı. Ukrayna umurlarında bile değil. Çin silahlanmayı da becerirse ki becerecek, bütün dünya hegemonyası Çin'e kayar. ABD'nin de en iyi ihraç malı bastıkları dolar. O gittiği an ABD biter! Dünyada bir büyük çatışma umarım olmaz. Olursa da bizim dışarıda kalmamız gerekir."
Zapsu, dinlediğim konuşmalarında "Batı rol model olma özelliğini kaybetti", "Zulümle abad olan kapitalist düzen yıkılacak" gibi ifadeler kullanıyordu. Sahi Zapsu değişti mi:
"İnsanlar gelişiyor, değişiyor. İnsan değişmiyorsa eyvah demek gerekir. Benim dünyam 90'lara kadar çok basitti. Batı iyi doğu kötüydü. ABD süper, Rusya ve Çin felaketti. Filmlerde 'yaşasın Amerika' derdik. CIA'ya bayılırdık. Amerikan askerleri kazansın isterdik. Uyanmam Bosna ile başladı. Arkasından Irak, Afganistan, Filistin... İyi ve kötü, doğru ve yanlış değişti."
BELKİ DE IRAK'TA BUNU YAPMAZDIM
Zapsu, Meclis'ten Irak tezkeresininin geçmesi için çalışmıştı. Haliyle sordum: Bugün olsa yapar mıydı:
"Ben de kendi içimde bunu soruyorum. Iraz tezkeresi için çalıştım. Bugün yine yapar mıydım? Belki de yapardım. Ali Babacan'ın günahını 'at pazarlığı' diyerek alıyorlar. Asıl mesele bizim Musul, Kerkük'e kadar bir bölgeyi kontrol etmemizdi. Bu iyi bir şey mi olurdu, bilmiyorum. Misak-ı Milli'nin içinde. Emin değilim, belki de yapmazdım. Ama herhalde yapmazdım. Herhalde diyorum, ama emin değilim. Çok kan akacaktı o yüzden bilmiyorum diyeyim."
Zapsu, Almanya'daydı. Ona, Batı'nın Türkiye'ye yönelik otoriterlik eleştirilerini sordum:
"Almanya'dayım. Bizim gençlerimiz burayı beğeniyor. Ama Batı rol modelliğini kaybetti artık. Bizim kendimize göre bir model bulmamız gerekir. Siz ABD'de demokrasi olduğuna mı inanıyorsunuz? Evet, Kovid'e kadar Batı'da Erdoğan nefreti vardı, geçti. Hala bir miktar var. Ama eskisi gibi değil. Türkiye otoriterliğe gidiyor diyenler kendi ülkelerine baksınlar. Telegram'ın kurucusu ülkene geldiğinde patır kütür içeri alabiliyorsan, herkese farklı hukuk işletebiliyorsan artık demokrasiden bahsedebilir misin? İngilizler 90'lardan itibaren Rus zenginleri ülkelerine aldılar. Bütün paralarını yatırttılar. Sonra el koydular. En tepedelerindekilere 2022'de bunu sormuştum, 'biz zaten bir fırsat arıyorduk' dediler. Bu korsanlık değil mi! Korsanlık yapan bir ülke ne hakla bana demokrasi dersi verir! Yanlış anlamayın, bizimki iyi demiyorum. Bizimki de daha iyi olabilir. Ama bana kötü diyebilenin kendi evinin temiz olması gerekmez mi? ABD'nin İsrail'de yaptıklarına bakın. ABD'de mi demokrasi var? Trump'tan Le Pen'e dünyanın sıkıntısı bu. Biz de buna uymak zorunda kaldık."
ZAMANI GELİNCE MUHALEFET YAPALIM
Zapsu, ısrarlı iç politika sorularıma cevap vermedi:
"Bu sıkıntıları atlatalım, en büyük muhalefeti ben de yaşarsam beraber yaparız. Türkiye'de doğruya doğru yanlışa yanlış olan iyi bir muhalefet olsa faşizm ihtimalini de önlemiş oluruz. Bakın, eleştirdiğimiz merkezileşmiş sistem kovid döneminde Almanya ve ABD'ye göre bize öyle avantajlar sağladı ki... Merkel'in söylediğini alttaki eyaletler yapmıyordu. ABD'de eyaletler başkanı dinlemiyordu. Bizde ise bir karar iki saat içinde her yerde uygulandı. Bir de dünyada hangi ülkenin böyle aşı seçme hakkı vardı? Türkiye'den başka ülkede yoktu. Merkezileşme krizlerde avantaj sağlıyor. Ancak dört yıldır kovid, savaş, Gazze krizinden kafamızı kaldıramıyoruz. Krizler bittiğinde inşallah ihtiyaç da olmaz bunlara."
Cüneyd Zapsu, nasıl bir muhalefet istiyor:
"2000'lerde bir ara CHP'ye gireyim de muhalefeti biraz toparlayayım diye düşünüyordum. Sebebi neydi biliyor musunuz? AK Parti 100 tane şey yaptı. Diyelim ki 51'den fazlası iyidir. Ben ona inanıyorum. Bu partiden sonra diyelim bir başka parti gelecek. Bu iktidarın ırkçı, dinci, radikal olmaması için ikinci bir merkez parti lazım. O parti de geldiğinde kötü olanları yapmasın ama iyileri de bozmasın. Belki son zamanda inşallah değişim oluyordur."
AKKUYU'DA NELER OLUYOR
Cüneyd Zapsu, Rusya'nın isteğiyle Akkuyu Nükleer Santrali'nin yönetim kuruluna girmişti. Sonrasında istifa etmiş, şirkete dava açmıştı. Akkuyu'da gördüğü sorunları sordum:
"Birincisi şu, teknoloji olarak Akkuyu çok iyi. Teknoloji, Siemens ve Alström üzerine temellendirilmişti. Ukrayna savaşından sonra bu iki şirket son parçaları vermiyormuş. Ama Çin'den alırlar, Çin eskisi kadar kötü değil. İdari konuda ise mutlaka Türkiye'nin azınlık bile olsa hisse alması gerekir. Yeni bakanın bunu bildiğini biliyorum. Mutlaka bizim orada söz hakkımız olmamız gerekir. Ruslar hatırlarsınız beni seçmişti. 'Bu herhalde Cumhurbaşkanı'na yakındır' diye seçtiler. Ama Cüneyd Zapsu Alman kafayla gidince olmadığını gördük. Ben onlara da yakın değildim, Türkiye'nin haklarını korumaya çalıştım. Mutlaka ama mutlaka yönetimde söz hakkımızın olması gerekir. Öte tarafta da askeri üs, radar olaylarını çoktan bizimkiler çözdüler. Yani ben söylemiştim, hemen üzerine gidildi.
Akkuyu kötü bir şey değil. Pahalı demek için iktisadı bilmek gerekir. En pahalı mal, olmayan maldır. Bu arada ben bir zamanlar Greenpeace'ci bir gençken Akkuyu yönetimine girdim. Hatta 2000'li yılların başlarında hapse düşen Akkuyu eylemcilerine yardımcı olmuştum. Ama hep şöyle düşünmek lazım, ülkenin enerjiye ihtiyacı var. Alternatifin ne? En berbat kalitedeki linyit kömürü yakmak mı? Güneş enerjisine, rüzgara verebildiğimiz teşvikler düşük, olsalar da yetmiyor. Şu anda dünyaya baktığımızda da yanlış değil.
Türkiye'nin nükleere ihtiyacı var. Akkuyu dışında iki santral daha gerekir. Mutlaka baştan Türkiye'nin söz hakkı olması gerekir. Bu arada Türkiye istemediği an bakanlık aynı gün kapatır santrali. O kadar çok denetim hakkımız var ki... Ama yönetimde de olsak daha iyi olur. Sonuçta Rosatom Rusya'nın devlet şirketi.
Neden Ruslara verildi? Ben Amerikancı kültürden gelen biri olarak General Electric'in, Almanların Fransızların girmesini istedim. Mesela Almanlar 'kanunlar yeterli değil' dedi. Ama öbürleri siyaseten istemedi. Bir tek Ruslar girdi. Bütün kanunlar yolda yapıldı. Aksi takdirde 10 sene hazır olamazdık. İkinci santralde mutlaka daha başka alternatiflerimiz de olmalı. Ayrıca Türk şirketleri de girmeli. Çok stratejik bir sektör çünkü. Hatta devlet şirketleri de küçük de olsa ortak olmalı."
Erdoğan'ın ilk iktidar adımlarını birlikte attığı suskun yol arkadaşının bugün durduğu yer böyle. Bütün sözler söylense de hep eksik söz kalmıştır...
Not: Bir kısa tatil molası veriyorum. Dönüşte görüşmek üzere.
