Tıpkı ülkeyi saran yangının sıçrayarak yayılması gibi, Türk Hava Kurumu’na (THK) ilişkin tartışmalar da bugünlerde farklılaşarak sürüyor. THK’nin bir Atatürk Cumhuriyeti kurumu oluşunun önemi, kuruluşundaki çok değerli taşınmazları ve “uçurulmayan” uçakları derken, konu kurban derilerine kadar uzanıyor.
Türk Hava Kurumu 1987 yılına kadar kesilen kurban derilerinin yüzde 80’ini toplamaktayken, o yıl Turgut Özal’ın çıkardığı Sosyal Yardımlaşma Vakfı Kanunu ile kurum ilk darbeyi alıyor. Kurumun 60 yıllık birikimi hiçe sayılarak kurban derisi toplama işi valilik ve kaymakamlıklara devrediliyor. Sonradan, 1990 yılında yine kuruma devrediliyor ama bu kez kazancın yüzde 50’sinin Sosyal Yardımlaşma Vakfı’na, yüzde 4’ünü Kızılay’a, yüzde 3’ünü Diyanet’e, yüzde 3’ünü Çocuk Esirgeme Kurumu’na verilmesi şartı koşuluyor. Böylece THK’unun payı yüzde 40’a düşüyor. 1987 yılında yüzde 80 olarak hesaplanmış toplam kurban derisi payının, son yıllarda yüzde 7-8’e düştüğü belirtiliyor.
THK’nın çok önemli bir gelir kaynağı olan Kurban Bayramı derilerini toplama tekelinin 2013 yılında kaldırıldığı biliniyor. Günümüzdeki tuhaf uygulamaya göre ise, bakanlık valilik ve belediye başkanlarına yazarak, kurban derilerinin toplanabilmesi konusunda ilgililerin THK’ya yardımcı olmasını istiyor. Diğer “toplayıcı” olan dernek, vakıf, yurt, cemaat gibi oluşumlar da valilikten izin alarak işe girişiyor.
Her kurban bayramı öncesi THK, vilayet merkezlerinde komisyon toplayarak deri alımı ihalesi yapıyor. İhale sığır, koyun ve keçi derisi ile bağırsak alımı üstünden planlanıyor. İlginç bir şekilde, ihaleye girenler “deri müteahhitleri!” olarak adlandırılıyor. Şubelerin geçmiş üç yıllık küçük başlı adet ortalaması alınıp, tahmini bir fiyat belirlenerek ihale açılıyor. Örneğin bu yıl, 6,5 ayak koyun derisi 5 TL, keçi 7,5 TL, sığır ise ortalama 80 liradan bedel buluyor.
24 saatlik ihale süresinin öncesinde, bedelin yüzde 5’i geçici teminat olarak yatırılıyor. 24 saat sonunda ise ödeme yüzde 10’a tamamlanıyor. Bayrama 10 gün kala ise tahmini adet üzerinden bu kez ödeme yüzde 25’e tamamlanıyor. THK, ihale gelirinden elde edilen KDV’yi, yine buradan doğan stopajı, damga vergisini ödeyerek devlete olan görevini yerine getiriyor. Ayrıca çalışanlarına ve işçilerine ödeme yapıyor. Geriye kalan yüzde 75’lik bölüm üçer aylık eşit taksitler ile bir yıl içinde alınıyor. Peşin ödemede ise yüzde 5 indirim yapılıyor.
Müteahhitler doğal olarak deri alımını THK ile sınırlı tutmuyor. Piyasadaki, sözde deri toplama izin verilmiş ne kadar dernek, vakıf, cemaat, talebe yurdu, siyasi parti yan kuruluşu varsa onlardan da deri satın alıyor. Tabii ki bu alımlar THK ile olan uygulamadan farklı olarak kayda geçmeden yapılıyor. Bu tür oluşumlar gönüllülük ölçeğinde katkı sunanlardan oluştuğu için, ek masraflardan kurtuluyor ve deri satışından büyük kar elde ediyor.
THK vatandaşın ayağına giderek deri toplamak için genellikle belediye araçlarını kullanıyor. İşte sorun burada başlıyor. Eğer yerel yönetimler, bir Atatürk Cumhuriyeti kurumu olan THK’ya sempati duymayan siyasi rejim ortaklarından ise, en düşük düzeyde katkıda bulunuyorlar. Araç sayısını olduğunca az tutarken, şoförlerin iki günlük harcırahlarının THK tarafından ödenmesini istiyorlar.
Dahası, seçim koşullarının hüküm sürdüğü ülkede, kırsal bölge insanına yatırımı planlayan siyasi iktidar ortağı belediye başkanları, derilerini THK değil, cemaat ve siyasi parti yan kuruluşlarına verilmesi konusunda özel çaba sarfediyorlar. Belediyeler dışında, kaymakamlık ve valiliklerin denetiminde olması gereken toplu kurban kesimleri açıkça yapılıp, dağıtımı sağlanıyor.
Atatürk’ün 1925 yılında kurduktan sonra tam 21 kalem gelir bağladığı kurum, elinden bütün olanakları alındığı için maddi anlamda can çekişiyor. 2019 yılında kayyum atanmasıyla iyice çökertilmeye çalışan THK’nın, birincil olarak cemaatlarla yıllardan beri süren kurban derisi savaşı, son yıllarda yerel ölçekteki yeni nesil düşmanlarıyla da devam ediyor. Hatta daha sinsice olarak…
