Cumhurbaşkanı’nın başkomutan olduğu söylemi başkomutanlığın tanımına ve anayasaya aykırıdır. Türk Dil Kurumu’nun Türkçe sözlüğüne göre, başkomutanlık savaşta devletin kara, deniz, hava kuvvetlerinin sevk idaresi demektir, savaşta yapılacak bir görevdir. Barışta başkomutan yoktur. Barışta Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) komutanı, anayasaya göre genelkurmay başkanıdır.

ASIL BAŞKOMUTAN TBMM

Anayasanın hiçbir yerinde “cumhurbaşkanı başkomutandır” şeklinde bir ifade yoktur. 117. maddeye göre, “Başkomutanlık TBMM’nin manevi varlığından ayrılamaz. Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur”. Cumhurbaşkanı’nın görev ve yetkilerini düzenleyen 104. maddede, “TBMM adına silahlı kuvvetlerin başkomutanlığını temsil eder” denilmektedir. Bu ifadeler 1921 Anayasası’ndan kaynaklanır. Savaş koşulları gereği kuvvetler birliği esasına dayanan 1921 Anayasası’nda yürütme erki TBMM’de toplanmış, başkomutanlık TBMM’nin manevi varlığına bırakılmıştır.

1921 Anayasası’nın esasını oluşturan, Halkçılık Beyannamesi’nde, “TBMM, milletin hayat ve istiklaline suikast eden emperyalist ve kapitalist düşmanların tecavüzatına karşı müdafaa ve bu maksada aykırı hareket edenleri tedip azmiyle kurulmuş bir orduya sahiptir. Emir ve kumanda salahiyeti Büyük Millet Meclisi’nin şahsiyeti maneviyesindedir” denilmektedir. 1924, 1961, 1982 anayasalarında da benzer ifadeler korunmuştur.

EBEDİ BAŞKOMUTAN

Atatürk, ebedi başkomutanımızdır. Başkomutanlığı salonlarda, mitinglerde, törenlerde değil; Duatepe’de, Kocatepe’de, Zafertepe’de, ordumuzu yöneterek kazanmıştır. 29 Ekim 1923’te cumhurbaşkanı olduğunda, başkomutanlık görevi ayrı bir kanunla kaldırılmadığından, başkomutanlığı devam etmiştir. Anayasadaki, “başkomutanlık cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur” hükmü, bu tarihi olguya dayanır. 

Silahlı kuvvetlerin sevk idaresi, savaşın yönetimi, bu konuda özel eğitim ve deneyim ister. Ağır bir görevdir. Cumhurbaşkanlarımız, asker kökenliler dışında, böyle bir eğitim ve deneyime sahip değillerdir. Anayasa koyucu bunu düşünerek savaşta başkomutanlık görevini cumhurbaşkanına bırakmamış, 117. maddede, “Genelkurmay başkanı, savaşta başkomutanlık görevini cumhurbaşkanı namına yerine getirir” diyerek, genelkurmay başkanına vermiştir. 

Anayasaya göre başkomutanlık, TBMM’nin manevi varlığındadır. Cumhurbaşkanı başkomutan değil, başkomutanlığın (TBMM’nin) temsilcisidir. Başkomutanlık savaşta yapılır. Cumhurbaşkanı’nın başkomutanlığı temsilidir, pratikte anlamı yoktur. Cumhurbaşkanını, “başkomutan”  olarak anons etmek yanlıştır, anayasaya aykırıdır.

Anayasaya göre, Milli Savunma Bakanı’nın emir komuta zincirinde yeri yoktur. 31 Temmuz 2016 tarih ve 669 No’lu OHAL KHK’si ile kuvvet komutanlıklarının Genelkurmay Başkanı’ndan ayrılıp Milli Savunma Bakanlığı’na bağlanması anayasaya aykırıdır. Bakan, kaynağını anayasadan almayan devlet yetkisi kullanmakta, Genelkurmay Başkanı da anayasal görevinden feragat etmektedir. Emir komuta sisteminde karışıklık vardır. Ulusal güvenlik sorunu oluşturan bu durumun düzeltilmesi gerekir.

DR. CİHANGİR DUMANLI

E. TUĞGENERAL