20 Nisan 2023’te İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen’in katılımıyla İsrail’in Türkmenistan’da daimi büyükelçiliği açıldı. 1994’te, İsrail Dışişleri Bakanı Şimon Peres’in ziyaretinden 29 yıl sonra, bir İsrail Dışişleri Bakanı Türkmenistan’ı ziyaret etti. İsrail-İran geriliminin iyice tırmandığı bir dönemde, İsrail’in bu adımın jeopolitik güç mücadelesinde önemli etkisi olacak. Bu adımın olası etkilerine geçmeden önce, İsrail’in Orta Asya’ya yönelik jeopolitik bakışını ve Türkmenistan’la ilişkilerini incelemekte yarar var.
SSCB’nin dağılmasıyla Orta Asya’da Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan’ın ortaya çıkışı sonrasında kurulan sistemdeki güç mücadelesinde, İsrail de yerini almak için adımlar attı. Bağımsızlıklarını kazanan bu ülkeleri kısa sürede tanıdı. Orta Asya’nın zengin enerji kaynaklarına sahip olması sebebiyle, bölgede ağırlığını artırmak istedi. Bölgeye İran veya Arap dünyasından radikal İslamcı akımların gelme olasılığı, İsrail için güvenlik açısından önde gelen tehditlerden biriydi. Çünkü bölgede İslamcı akımların güçlenmesi, nüfus çoğunluğu Müslüman olan bu devletlerin İsrail-Filistin, İsrail-İran gerilimlerinde, İsrail karşıtı tutum almasına sebep olabilirdi.
Kazakistan’ın nükleer silahlara sahip olması da İsrail açısından endişe vericiydi. Kazakistan ve Özbekistan’la önemli ilişkileri olan İsrail’in, ilişkilerini güçlendirmek istediği ülkelerden biri de Türkmenistan’dı. Orta Asya cumhuriyetleri arasında İran’la kara sınırına sahip (1148 km) tek ülke olan Türkmenistan, İsrail’le ilişkilerinde İran ve Rusya faktörlerini de göz önünde bulundurarak dengeli olmaya çalıştı. Güney Kafkasya’da Azerbaycan’ı İsrail’le ilişkileri üzerinden hedef gösteren İran, zaman zaman Türkmenistan’a da İsrail’le ilişkileri nedeniyle mesaj verdi.
‘Enerji santralı’
İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen’in, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le görüşmesinden sonra Türkmenistan’a geçmesi ve daimi büyükelçiliğin açılması dikkat çekicidir. İran’ın Azerbaycan’a karşı olumsuz tutumu sonucunda, Azerbaycan ve İsrail arasında son dönemde gelişen ilişkilere, Türkmenistan’ın da eklenmesi stratejik önem taşımaktadır. Azerbaycan ve Türkmenistan’ın, 21 Ocak 2021’de kendi aralarında süregelen Hazar’daki petrol ve doğalgaz yatağı sorununu çözmeleri ve Trans Hazar Projesi’nin uluslararası arenada dile gelmesi İran’ı rahatsız etmektedir. Cohen’in, Türkmenistan’dan “enerji santralı” diye bahsetmesi, Türkmenistan’ın İsrail için önemini belirten hususlardan biridir. İran, uzun süre, Hazar’ın statüsü konusunda, Türkmenistan’la yakın ilişkide bulunsa da son yıllarda Azerbaycan-Türkmenistan ilişkilerinin güçlenmesi, İsrail’in de bu ülkelerle ilişkilerini geliştirmesi, Hazar’da İran’ı daha da yalnızlaştıracaktır.
Önümüzdeki süreçte, İsrail’in Kırgızistan’a daimi büyükelçi ataması, bu ülkeyle de ilişkilerini güçlendirmesi olasıdır. Orta Asya cumhuriyetleri arasında, kültürel olarak İran’a en yakın devlet olan Tacikistan’la zaman zaman sınır çatışması yaşayan Kırgızistan’la İsrail’in yakınlaşması, İsrail’in hem İran’a karşı güç mücadelesinde hem de bölge jeopolitiğinde elini güçlendirecektir.
