İfade özgürlüğü nedir? Bir kişinin şiddeti teşvik etmeden, hakarete ve nefret söylemine başvurmadan herhangi bir konuda yazmasıdır, çizmesidir, konuşmasıdır. Peki toplumun bir bölümü, dile getirilen bir düşünceden rahatsız olursa ne olacak? Eğer bir ülkede ifade özgürlüğü güvence altındaysa toplumun bir bölümünü ya da siyasi iktidarı epey rahatsız eden düşünceler de serbestçe ifade edilebilir. Bu tür düşünceleri dile getiren insanlar baskı görmezler.
ORTAÇAĞIN DÜZENİ
İnsanlık ortaçağdan çıkıp bugünlere geldi. “ortaçağ” olarak adlandırılan dönemde, toplum yaşamı din kurallarına göre düzenleniyordu. İfade özgürlüğü diye bir şey yoktu. Bu dönemde, dinsel dünya görüşüne aykırı fikir ileri sürenlerin başları beladan kurtulmazdı. Örneğin, düşünceleri kutsal kitabın doğrularına ters düşen Giordano Bruno, engizisyon mahkemesinde yargılandı ve ölüm cezasına mahkûm oldu. Şu sözlerin ona ait olduğu söylenir: “Tanrı, iradesini egemen kılmak için yeryüzündeki iyi insanları kullanır, yeryüzündeki kötü insanlar ise kendi iradelerini egemen kılmak için Tanrı’yı kullanırlar.”
Ortaçağ düzeninde yeryüzündeki kötü insanlar kendi iradelerini egemen kılmak için Tanrı’yı kullandılar. Tanrı adına yönettiler, öldürdüler, astılar, kestiler, yaktılar. Ancak bu düzenin sonu Aydınlanma dönemiyle geldi. Aydınlanma devrimleriyle birlikte, egemenlik gökten yere indi, laik ve demokratik düzenlerin temelleri atıldı. Artık hurafeye, boş inanca, dogmalara yer yoktu, her şey akıl süzgecinden geçmeye başladı. Akla uygun olmayan ne varsa mahkûm edildi.
GİDİŞ NEREYE?
Laik ve demokratik ülkelerde, insanların ifade özgürlükleri güvence altındadır. Bu ülkelerde insanlar, herhangi bir ideolojiyi, dini inancı, felsefi görüşü hakarete, şiddete ve nefret söylemine başvurmadan eleştirebilir. Bunu yapanlar herhangi bir baskıyla karşılamazlar.
Türkiye’de ise ifade özgürlüğüne aykırı uygulamalar devam ediyor. Örneğin en son, LeMan dergisinde çizilen bir karikatürde İslam peygamberine hakaret edildiği iddia edildi. Bir avuç şeriatçı Cumhuriyet karşıtı sloganlar eşliğinde LeMan dergisine hücum etti. Laik Cumhuriyetin kolluk kuvvetleri dergiye yapılan bu saldırıyı sadece izledi. Yetmedi, derginin çalışanları tutuklandı. Halbuki söz konusu karikatürde ne şiddet taraftarlığı vardı ne de hakaret... Yani ifade özgürlüğünün sınırlarını aşan bir durum söz konusu değildi. Ne var ki ülkemiz uzun süredir, Cumhuriyetin kazanımlarıyla kavgalı olan bir iktidar tarafından yönetiliyor. Hal böyle olunca, LeMan dergisinin başına gelenlere pek de şaşırmıyoruz.
Bu anlatılanlar işin kötü tarafı, ancak bir de işin iyi yanı var: LeMan dergisine yapılan saldırı bir avuç şeriatçıyla sınırlı kalmıştır. Halkın çoğunluğu bu saldırıyı onaylamamıştır. Bunda da şaşılacak bir şey yoktur. Bu toplum, Cumhuriyetin kazanımlarını, laikliği ve demokrasiyi benimsemiştir. Gericinin, şeriatçının peşinden gitmez.
LeMan dergisine saldıran bir avuç şeriatçı hiçbir zaman amacına ulaşamayacaktır. Çünkü akıntıya karşı kürek çekmektedirler. Onlar, Bruno’nun dediği gibi, kendi iradelerini egemen kılmak için Tanrı’yı kullanan kötü insanlardır.
Sosyolog Doğan Ergenç
