TCMB’nin Kahramanmaraş depremi için bağışladığı 30 milyar TL bir anda gündeme oturdu. Bir kez daha Merkez Bankası’nın asli işlevlerini sorgulamaya başladık. TCMB Kanunu’nun 4. maddesi, “Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Bunu sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve politika araçlarını doğrudan kendisi belirler. İstikrar amacı ile çelişmemek kaydıyla hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler” der. Dünyadaki merkez bankalarının da asli işlevi bundan farklı değil. Ancak 2002’de maddeye Bakanlar Kurulu kararı ile “Hükümetle birlikte” eklemesi yapılınca zaten kurumsal özerkliğine müdahale kapısı aralanmış. TCMB 2009’dan beri tedricen, 2020’den sonra da dizginleri bütünüyle siyasete teslim etmiş. Bu nedenle “Bağış değil” ısrarına rağmen son deprem katkısını bu kapsamda düşünmek gerekir. Kaynağı da açıklandı. Ama uygunluğu ve veriliş biçimi değerlendirmeye muhtaç. Peki dünyada bağış yapan merkez bankaları var mı?
KURALLAR İÇİNDE BAĞIŞLAR
Bağış, hemen hiçbir merkez bankasının politika manzumesinde tanımlanmış değil. Ama 2011 yılının sonunda AB Merkez Bankası’nın (ECB), Avro alanında bulunan bazı seçilmiş yardım kuruluşlarına 110.500 Avroluk bir bağışta bulunduğu biliniyor. ECB o tarihte, 17 üye merkez bankasının işbirliği ile “bilinen ve saygın yardım kurumlarının”, insani ve toplumsal faaliyetlerine destek vermiş. İrlanda Merkez Bankası (BoI), 2018 yılında benzer bağışları, “toplumsal sorumluluk projesi” kapsamında tanımlayarak çeşitli başlıklar altında, seçici komitelerin süzgecinden geçirerek vermiş. Gönüllü çalışanlarından oluşan bağış komiteleri, bağışları banka kaynaklarından değil, kendi şahsi katkıları ile topladıkları 200.000 pound’luk yardım fonundan yapmış. Her iki yılda bir, BoI’nin 5 yardım kuruluşuna açık uçlu veya eşleştirme ile bağışın nasıl verileceği kurala bağlanmış. Bankanın sitesinden, kayıt altında verilen bağışları görmek mümkün. İngiltere Merkez Bankası’nın (BoE) da yine kayıtlı, kurallı, şeffaf ve çalışanlarının gönüllü katkılarıyla oluşturulan bir fondan her yıl bağışta bulunduğu anlaşılmakta. Nasıl verileceği yine seçici komitelerce ya doğrudan veya eşleştirme ile belirlenmekte.
KURALSIZLIK VE KİŞİSEL VESAYET
TCMB’nin kurallarla belirlenmiş bir bağış geleneği yok. Aslında bankanın bir vakfı olduğunu biliyorum. Keşke bu vakıf kullanılsaydı ve düğünlerdeki takı törenlerinde olduğu gibi “Gelinin dayısından 10 altın” benzeri bir biçimde bizzat başkan tarafından televizyondan duyurulmasaydı. Böyle olunca çalışanlarının veya emeklilerinin gönüllü katkılarından değil de keyfi bir kararla, “Zaten Hazine’ye aktarılacak kârdan verildi” açıklaması ister istemez akla bazı sorular getirdi. “TCMB bugüne kadar başka nerelere ve hangi kaynaktan bağışta bulundu?”, “128 milyar dolarlık rezervin bir kısmı da birilerine bağışlandı mı?” soruları, kurumun özerkliğini ve itibarını bir kez daha mercek altına soktu. TCMB cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile değil, kendi kurumsal girişimi ile bir toplumsal sorumluluk projesi hazırlamalı, bu kapsamda yapılan gönüllü kaynak tahsisini ve her yıl bağışa hak kazanan kuruluşların listesini sitesinde açıklamalıdır.
PROF. DR. SEMA KALAYCIOĞLU
