Ülkemizde her yaz olduğu gibi bu yılda artan sıcakların etkisiyle orman yangınları gündemde daha fazla yer alıyor. Türkiye’de en yoğun yangın mevsimi tipik olarak haziran ortasında başlamakta ve yaklaşık 19-20 hafta boyunca devam etmektedir. Orman dokusunun kaybı önem taşımakla beraber yangın nedeniyle oluşan duman özellikle çocuklarda sağlığı ciddi ölçüde tehdit etmektedir.
Geçen hafta itibarıyla 4-5 farklı noktada gözlenen ve müdahale edilen yangınlardan Hatay’ın Belen ilçesinde başlayan yangında ise durum yakın yerleşim yerlerinin tahliyesine dek varmıştır. Alevlerden etkilenme ana problem olmakla beraber tüm yangınlarda gözden kaçırılmaması gereken nokta yangınla beraber havaya karışan parçacıklardır. Bu yapıların ana bileşenleri ise karbondioksit, karbonmonoksit, nitrojen oksitler ve uçucu organik bileşikler gibi gazlardır. Yangınlar yerleşim birimlerine ulaştıkça ev veya endüstriyel eşyaların yanması ile başka zehirli kimyasallar da salınabilir.
Orman yangını dumanı içeriğinde basit hava kirliliğinden daha yüksek oranda ultra küçük parçacıklar olabilmektedir. Bu küçük maddelerin daha büyük parçacıklara göre hava yollarında daha derine inebildiği ve akciğerler üzerinde daha fazla olumsuz etki potansiyeli olduğu iyi bilinmektedir. Çocuklar yetişkinlere göre daha fazla ve daha hızlı nefes aldıkları için soludukları çevresel tehlikelere karşı daha hassastırlar. Bu nedenle, orman yangını dumanının sağlık üzerindeki etkilerinin çocuklar üzerinde yetişkinlerden daha fazla olabilmektedir.
Ayrıca yapılan çalışmalarda partiküler maddeye maruz kalmanın çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite, otizm, okul performansı ve hafıza bozukluğu gibi nöropsikolojik etkilere yol açabileceği gösterilmiştir. Yangın esnasında ortama yayılan benzopiren, formaldehit ve benzen gibi maddelerin de kanserojen olduğu ve etkilerinin belki de yıllar sonra çıkacağı bilinmektedir. Metabolik yapıdaki bozulmalar gebeleri de etkilemektedir. Gebeliğinde kirli havaya maruz kalan annelerin bebeklerinin kan basınçlarının daha yüksek olması da bunun bir örneğidir. Bebeklik döneminde Kaliforniya’da orman yangını dumanına maruz kalan bir grup maymunda yapılan araştırmada ergenlik döneminde akciğer fonksiyonunun azaldığı gözlenmiştir.
Yangınların özellikle turizm bölgelerinde, insan yoğunluğunun en fazla olduğu zaman çıkması sağlık riskini daha önemli hale getirmektedir. Sosyal medyada beğeni almak uğruna yapılan yangın temalı çekimler ise olayın hafife alındığının trajikomik göstergesidir. 2010 yılında ülkemizin yüzde 11’i ormanla kaplıydı. Geçen yıllarda bu yoğunluk azalsa da yangınla mücadelenin aslında başlamadan olması gerektiği muhakkaktır. Artan nüfus, yangın yerleriyle insan ilişkisini de yakınlaştırmıştır. O nedenle sağlık kısmı gözden kaçmamalıdır.
DR. ÖMÜR TANYEL
