Irmak Zileli, Oya Baydar’ın yeni romanı “O Muhteşem Hayatınız” üzerine Radikal Kitap ekine bir eleştiri yazısı yazıyor. Ancak ek yönetmeni Cem Erciyes, son anda, Baydar’la söyleşi yapılacağı gerekçesiyle, yazının yayımlanmayacağını bildiriyor. Zileli, duruma tepkisini yazısını internet sitesine koyarak duyurdu. Genç romancının eklerde, dergilerde yayımlanan söyleşi, değerlendirme ve eleştiri yazılarını ilgiyle okuyorum. Söz konusu yazısını da değindiği noktalara katılarak okudum ve önemli buldum.

“O Muhteşem Hayatınız”ı okumadım. Diyeceğim yok. Ancak Zileli’nin genelde Baydar’ın son romanları ile ilgili eleştirilerinde haklı olduğu görüşündeyim. Yazısında Oya Baydar okuru olmaktan uzaklaştığını çünkü “konjonktürel” romanları edebiyatın bir parçası gibi göremediğini yazmış. “Başka bir projenin ürünü olduğu duygusu beni metinden de yazardan da soğutuyor” diyor. Evet. Baydar ya da bir başkası için, ben de böyle hissediyor ve düşünüyorum.

“O Muhteşem Hayatınız”ın arkasına “Bu bir Dersim romanı değil,” notunu eklemiş Oya Baydar. Zileli de gerçekten öyle mi, merakıyla ve yazarın yine geçerli duruma uyan bir roman yazdığı önyargısı kırılır umuduyla romanı okumuş. Ne var ki kırılan umudu olmuş.

Yazının bundan sonrası romanın kahramanları, içeriği, teknik ayrıntıları üzerine sert eleştirilerle gelişiyor. Cesur bir yazı. Merak eden internette bulup okur. Benim üzerinde durmak istediğim konu başka.

***

Edebiyat dünyasına, kitap piyasasının geliştiği doksanlı yıllarla birlikte hâkim olan bir kural var. Eleştirmek yok. Tanıtacak, birkaç önemsiz noktaya değinip geçecek ama asıl öveceksin. Amaç tartışma ortamı yaratmak, olmamışla iyi olmuşu ayırmak değil. Kitabı duyurmak, satışa destek vermek. Kitap ekleri, yer darlığından ve ilan veren yayıncılarla bozuşmamak için ciddi eleştirilere yer vermekten kaçınıyorlar. Yazılar da zaten ısmarlanmış kişiler, yazarın eşi dostu, eklerde köşe tutanlar ve yayıncıyla iyi ilişkisi olanlarca yazılıyor. Kavga gürültüye, çatlak seslere gerek ve izin yok.

Eklerin dışında, gerçek ya da sanal edebiyat dergilerinde yer alan yazıların pek çoğu benzer tutum içinde. Eleştiri zor iş, belli bir birikim, altyapı gerektiriyor çünkü. Yine de arka kapak alıntılarıyla tüm kitapların harika olmadığını internet dergilerindeki az sayıda ama yetenekli yazardan öğrenmek mümkün. Sayı ve derinlik yeterli olmasa da sanal dünyada atmaya başlayan gerçekçi bir eleştirel nabız var. Eminim sesi yükselecek ve hiçbir isim dokunulmaz olmayacak.

***

Birikmiş suskunluklar edebiyatımızı nicedir eleştiri yoksunu kıldı. Oysa yazarın da yayıncının da okurların da yürekli seslere, aykırı bakışlara ihtiyacı vardır. Piyasa olgusunun eleştiriye ket vurduğu yerde verim kısırlaşır. Ortama canlılık getirecek yaklaşımları engellemek yerine destek olmalıyız. ­­