Zollverein, Essen’in kuzeydoğusunda yer alan eski bir maden ocağı ve merkez kokkömürü işleme tesisi. Yönetim ve işçi yerleşkeleriyle 19. ve 20. yüzyıllarda kömürle çalışan endüstrinin ayakta kalmış en önemli örneklerinden biri ve şimdi müze. Almanya’da bu heyecan verici müzeyi de gezme fırsatı buldum. Kübik yapısı, simetrik öğeleri, yenilikçi biçimiyle dünyanın en görkemli maden ocağı olarak da tanınan yapı etkileyici, çünkü tümüyle bir anıt gibi tasarlanmış.

1851’de 256 madencinin çalıştığı işletme 13 bin ton kömür işlerken 1932’de Ruhr bölgesinin en büyük madeni olmuş. Müzede ham kömürün işlenme süreci ses ve görüntü projeksiyonlarıyla izleniyor. Devasa döner eleme tamburları, ayıklama, yıkama, soğutma bölümleri görülüyor. Eski donanım en uygun biçimde korunmuş. Artık o ciğer çürüten kömür tozu yok, ortalık sessiz, temiz, bir zamanlar dışarıya açık olan bölümler dev pencerelerle kapatılmış. Ortam öylesine gerçekçi biçimde düzenlenmiş ki insan 107 desibel gürültüyle çalışan makineleri ve başındaki işçileri hayal edebiliyor.

Aşağıda, zemin düzeyinde canlandırılan madende araç gereç, maketler ve resimlerle kömürün çıkarılması ve taşınması sergileniyor. Fotoğraflarda 60’ların başında orada çalışan Türk işçileri de seçiliyor. Çalışanların çoğu kırk beş olan emeklilik yaşına gelmeden hastalanıyor ve erkenden hayatlarını kaybediyorlarmış. Kömür taşıyan zavallı atlar ise aşağı indirildikten sonra sürekli orada kalıyor, bir iki ay sonra kör olup en çok altı ay içinde ölüyorlarmış.

Zollverein’i gezerken Ereğli Kömür İşletmesi’ni hatırladım. 1980’de gidip 300 metreye inmiştim. Yedi kat yerin altında çalışmak, her an göçük ve grizu tehlikesi yaşamak dehşet vericiydi. Koşullar hâlâ aynı, özel sektörde daha da kötü.

***

Almanya 280 Avro’ya mal ettiği kömürün tonunu Rusya’dan çok daha ucuza alıyormuş. Bu nedenle üretime son verilmiş. Tesisler eski eser statüsüne alınarak 1987’de yenilenip müzeye dönüştürülmüş. 2009’da bölgenin endüstriyel tarihini sergileyen Ruhr Müzesi de aynı yere taşınmış. Sanatçılar ve tasarımcılar için 1000 atölye açılmış. Bugün eski işletme; müze mekânları, konferans ve sergi salonları, buz pistleri, restoranlar, açık hava sahneleri ile kültürel etkinlikler için kullanılıyor. 2006’da Japon mimarlar yerleşkeye kübik yapıda, ilginç pencereleri olan bir bina daha yapmışlar. Burası halen yönetim ve tasarım okulu.

Tesisler 2001’den beri UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde. Dolaşırken kapitalizmin tarihine yolculuk yapıyorsunuz sanki.

Ruhr Bölgesi’nin 2010 Avrupa Kültür Başkentlerinden biri seçilmesiyle Zollverein de etkinliklerin merkezi olmuş. Açılış şenliği 100 bin kişinin katılımıyla burada kutlanmış. 2009’da Almanya’nın en çekici kültür mekânı seçilen yerleşkede ayrıca yeniden düzenlenen Red Dot tasarım müzesi de bulunuyor.

\n