Sosyal medyaya düşen bir videoda Diyanet’in kadrolu bir imamı şöyle diyor: “Hatay’ın çoğunluğu Arap’tı... Hatay, 1938’e kadar Fransız işgalindeydi... Türkiye’de ezan yasağı 1932’de geldi. Fransızlar ezanı Hatay’ın Müslüman köylerinde, camilerinde yasaklamadılar. 1938’de Hatay Türkiye topraklarına katıldığında ilk yapılan iş ezanın yasaklanması oldu. Yani Fransız kâfirinin yapmadığı zulmü bu topraklarda yaptılar!”
Evet! Vergilerimizle maaş alan bir imam, cemaatin gözünün içine bakarak yalan söylüyor. Hiç utanmadan, “Türkiye’de 1932’de ezanlar yasaklandı! 1938’de Hatay Türkiye topraklarına katıldığında ilk yapılan iş ezanın yasaklanması oldu!” diyor. Oysa Cumhuriyet, hiçbir zaman ezanları yasaklamadı. Camiler hep açıktı. Devlet, 1924’te Diyanet’i kurdu, Elmalılı Hamdi Yazır’a Kuran tefsiri yaptırdı, Kuran kursları açtı. Dini bayramlar özgürce kutlandı. 1932’de ezan Türkçe okunmaya başlandı. İbadete çağrı anlamına gelen ezanın Arapça dışında başka bir dilde okunamayacağı biçiminde bir dinsel hüküm mü var? Yok! Buna rağmen bu imam, ezanların Türkçe okunmasını, “Ezanlar yasaklandı!” diye çarpıtıyor. Çünkü Arapçayı kutsuyor. Çünkü din dilinin Türkçe olamayacağını düşünüyor. Çünkü “ezan” ve “din” üzerinden Atatürk’ü ve Cumhuriyet’i yıpratmak istiyor.
Diyanet’in kadrolu İmamı asıl büyük yalanları Hatay konusunda söylüyor:
“Hatay’ın çoğunluğu Arap’tı…” diyerek tarihi çarpıtıyor. “Fransızlar ezanı Hatay’ın Müslüman köylerinde, camilerinde yasaklamadılar” diyerek Fransızların Hatay’da hoşgörülü, dine, kültüre saygılı, adil bir yönetim sergilediklerini ima ederek açıkça Fransız işgalini /mandasını övüyor.
HATAY’DA FRANSIZ İŞGALİ
30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı. Osmanlı, I.Dünya Savaşı’ndan çekildi. 9/10/14 Kasım 1918’de İngiltere ve Fransa, Mondros’a aykırı biçimde Antakya ve İskenderun’u işgal ettiler. İngilizler, İskenderun’u Fransızlara terk etti. 28 Kasım 1918’de Fransa Yüksek Komiserliği “İskenderun Sancağı”nı kurdu. Yerli halk, Fransız yönetimine karşı direniş kararı aldı. Fransız işgaline karşı ilk silahlı direniş 19 Aralık 1918’de Dörtyol’da gerçekleşti. Fransızlar, Dörtyol’u, Erzin’i işgal ettiler. Kuzuculu’da bazı Türkleri katlettiler. Bundan sonra Antakya, Altınözü, Reyhanlı ve Yayladağı çevresinde kurulan direniş örgütleri Fransız işgaline karşı direnmeye başladı. Kara Hasan Müfrezesi bölgedeki ilk direniş örgütlenmesinde büyük rol oynadı.
Mustafa Kemal (Atatürk), Türk toprağı Hatay’ı da Misakı Milli içinde görüyordu. Bu nedenle Kurtuluş Savaşı sırasında Türk ordusu bölgedeki yerel kuvvetleri örgütleyip her bakımdan destekledi. Bölgedeki direnişi örgütlemek için Atatürk subaylar görevlendirdi. Yarbay Özdemir Bey bölgedeki teşkilatlanmanın başına geçirildi. Tayfur Mursaloğlu (Sökmen) bölgeye komutan olarak atandı.
1936 yılında Hatay'daki gelişmeleri haber yapan Akşam gazetesi.
1938 yılında seçim sürecinde Hatay'daki olaylardan söz eden gazete manşetleri.
Fransızlar, 23 Temmuz 1920’de Kuseyr Harekâtı’nı gerçekleştirdi. Hatay köylerinde Fransız zulmünün en şiddetli olduğu yer Kuseyr’di. Fransızlar, istediklerini vermeyen köyleri yakacaklarını ve ellerindeki Türk esirleri idam edeceklerini bildirdiler. İsteklerini yerine getirmeyen Büyükburç ve Karasu köylerini yaktılar. Türklerin başarısız Belen Baskını’ndan sonra Fransızlar, Belen Gediği’nden Hassa’ya kadar 30’a yakın Türk köyünü baştan başa yaktılar. Milli direnişin öncülerinden yakalayabildiklerini hapsettiler. Halk, bu Fransız zulmü karşısında dağlara sığındı. Fransızlar, Samanlı Köyü’nde de köy halkını meydana toplayıp birçok masum insanı katletti. Bakarkaya Muharebeleri sırasında Fransızlar çekilirken önlerine gelen Türk köylerini de yaktılar. Halk dağlara kaçtığı için fazla kayıp verilmedi. Fransız zulmünden en çok etkilenen yerlerden biri de Hassa’ydı. Fransız işgal kuvvetleriyle birlikte Hassa’ya gelen Ermeniler, Fransız koruması altında buradaki Türklere şiddetli baskılar yaptılar. (Mehmet Mursaloğlu, Hatay’a ve Atatürk’e Adanan Bir Hayat, Tayfur Sökmen Hatay Devlet Reisi, İstanbul, 2017, s. 63-119)
Fransız işgali altındaki Hatay hiçbir zaman özgür olmamıştır. Antakya, İskenderun ve civarında Türkler, Fransız işgaline karşı direnişe geçmiş, 1918-1921 yılları arasında Fransızlarla Türkler arasında bölgede çok sayıda çatışma yaşanmıştır. Fransızlar, Türk direnişçileri öldürmüş, Türk köylerini yakmış, halk Fransız zulmünden korunmak için dağlara kaçmıştır.
Bu nedenledir ki, 13 Temmuz 1919’da İskenderun Sancağı’na gelen bir ABD heyetine, bölge halkı, Türk idaresinden başka idare istemediğini bildirmiştir.
ANKARA ANTLAŞMASI VE SONRASINDA HATAY
Fransa ile TBMM hükümeti arasında 20 Ekim 1921’de Ankara Antlaşması imzalandı. Ankara Antlaşması’na göre Fransa, Güney Anadolu’da işgal ettiği yerleri boşaltıp TBMM’ye bırakarak TBMM’yi tanıdı. Böylece Türkiye-Suriye sınırı çizildi. Ancak Hatay, sınırlarımız dışında Fransa mandası altında kaldı. Fakat TBMM, Hatay’a özel bir yönetim biçimi verdirmek için antlaşmanın 7. maddesini özellikle şöyle düzenletti:
“İskenderun bölgesi için özel bir yönetim rejimi kurulacaktır. Bu bölgenin Türk soyundan gelen halkı, kültürlerinin gelişmesi için her türlü kolaylıktan yararlanacaktır. Türk dili orada resmi bir niteliğe sahip olacaktır.”
Bu antlaşmaya ek olarak Fransız Delegesi H. Franklin Bouillon’un, Türk Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal’e (Tengirşek) verdiği imzalı mektuplara göre Türk uyruklular ve Türk bayrağı taşıyan gemiler ticaret için İskenderun Limanı’ndan serbestçe yararlanabileceklerdi. Hatay’da Türk çoğunluğun bulunduğu yerlere genelde Türk soyundan memurlar atanacaktı.
Böylece Atatürk, Ankara Antlaşması ile Hatay’da Türk kültürünün, Türk dilinin, Türklerin haklarının korunmasını güvenceye aldırmış oldu. 1921 Ankara Antlaşması’nda belirlenen Türkiye-Suriye sınırı 1923 Lozan Antlaşması’nda aynen kabul edildi.
15 Mart 1923’te Adana’ya giden Atatürk, kendisini karşılayan Hataylılara, “40 asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz. Günü gelecek siz de kurtulacaksınız” dedi.
1926’da Fransa, Ankara Antlaşması’na uygun olarak Hatay’da Özerk İskenderun Sancağı’nı kurdu. Ankara Antlaşması’na uygun olarak Hatay’daki Türk okullarında az çok Türkçe eğitim-öğretim yapılabildi. Atatürk’ün Türkiye’de yaptığı devrimlerden bazıları Hatay’da uygulamaya koyuldu. Ancak Fransa, zaman içinde Hatay Türklerine çeşitli baskılar yapmaya başladı.
HATAY’DA FRANSIZ BASKISI
9 Eylül 1936’da Fransa ile Suriye arasında imzalanan bir antlaşmaya göre Fransa, Suriye’ye bağımsızlık veriyordu. Ancak Fransa, İskenderun Sancağı’nı (Hatay’ı) da Suriye’ye bırakıyordu. Bunun üzerine hemen harekete geçen Türkiye, 9 Ekim 1936’da Fransa’ya bir nota verdi. Türkiye, Suriye’ye verilen bağımsızlığın Hatay’a da verilmesini istedi. Türkiye, “bağımsız Hatay” için de hem Fransa ile görüşmeler yapacak hem de konuyu Milletler Cemiyeti’ne taşıyacaktı.
1936 yılı sonunda gazeteler, “Hatay’da vaziyet gerginleşti. Türklerin mahkemesi görülmedi. Hatay’da baskı ve zulümler. Türklerin hakları devamlı çiğneniyor. Türklerin arazileri de yavaş yavaş ellerinden çıkmaya başladı” diye manşetler attı. Hatay Türkleri, bağımsızlık için protesto gösterileri yaptı. 30 Ağustos Zafer Bayramı’nda Belen’deki Türk abidesine çelenk koyan Türkler tutuklanıp mahkemeye sevk edildiler. Fransızlar, Hatay’da Cumhuriyet Bayramı’nı kutlayan Türk Kız Lisesi’ni ve Yeni Gün gazetesini de kapattı.
Fransa, 1936 yılı sonunda (14-15 Kasım 1936’da) yapılacak Suriye genel seçimlerine Hatay halkının da katılmasını istedi. Ancak Hatay Türkleri, Hatay’ın Suriye’ye bağlanmasını kabul etmeyerek Suriye seçimlerini boykot etti. Fransa, Hatay Türklerini zorla seçimlere sokmaya çalıştı. Fransa, seçimi boykot eden Türk ileri gelenlerini hapsetti ve sürgün etti. Ayrıca seçimlerde oy kullanmayanların üç yıl hapisle cezalandırılacağını duyurdu. Gazetelere yansıyan haberlere göre “Köylere gönderilen silahlı jandarmalar, halkın elini kolunu bağlayarak ve dayak atarak seçim sandıklarının başına getiriyorlar. Zulümden kaçmak isteyenleri Fransız jandarmalar öldürüyorlar... Fransızlar Antakya minarelerine makineli tüfekler yerleştiriyor.” Fransızlar 1 Aralık 1936’da Hatay’da sıkıyönetim ilan etti. 2-3 Aralık 1936’da gazeteler, “Sancak’ta korkunç facialar cereyan ediyor. Seçimden kaçan halk süngü ve dipçik darbeleri altında karakollara sürüklendi. 50 Türk ölü ve yararlı var... Lübnan’da da Müslümanlara ateş edildi, 70 kişi yaralandı” diye yazıyordu.
Türkiye, Hatay sorununu 26 Eylül 1936’da Milletler Cemiyeti’ne taşıdı. Konu 14-15 Aralık 1936’da Milletler Cemiyeti’nde görüşüldü. Milletler Cemiyeti, Ocak 1937’de Hatay’a üç kişilik bir gözlemci heyeti gönderdi. Bu sırada Fransa, Hatay’da Türklere baskıyı artırdı. 1937 yılı başlarında Türkiye’de Hatay’ın bağımsızlığı için mitingler yapıldı.
Fransa, Atatürk’ün Türkiye’de yaptığı devrimlerin Hatay’da uygulanmasını istemiyor, sürekli güçlük çıkarıyordu. Türk gazeteleri, Fransızların Hatay’da “fesi ve takkeyi himaye ettiğini, şapka giyen Türk münevverlerini düşman bildiklerini” yazıyordu.
27 Ocak 1937’de Milletler Cemiyeti temsilcisi Sandler, hazırladığı “Sandler Raporu”nda Hatay’ın “entite distincte” yani “ayrı varlık” olmasını önerdi. Milletler Cemiyeti Konseyi, Sandler Raporu doğrultusunda bir anayasa taslağı hazırlattı. Bu taslak, 29 Mayıs 1937’de kabul edildi. Böylece Hatay hukuki olarak “ayrı varlık” statüsü kazandı. Anayasaya göre Bağımsız Sancak (Hatay) Devleti kurulacaktı. Hatay Devleti bir cumhuriyet olacak ve 40 üyeli bir meclis tarafından yönetilecekti.
Milletler Cemiyeti kararına göre Hatay’da seçimler 28 Mart ve 15 Nisan 1938’de yapılacaktı. Ancak Fransız temsilcilerin yanlı tutumları Hatay’da çeşitli olaylara neden oldu. Bunun üzerine Türkiye seçim yönergesine itiraz etti. Milletler Cemiyeti 19 Mart 1938’de Türk tezini kabul etti, seçim yönergesini ona göre yeniden düzenledi. Böylece Hataylılar istedikleri cemaat listesine yazılabilecekti.
Seçim sürecinde Hatay Türklerine yine çeşitli baskılar yapıldı. Türklerin köyleri Suriyeli Araplar tarafından basıldı. Fransızlar nüfus kayıtlarını değiştirmeye çalıştı. Gazeteler, “Halep’ten kamyonlarla Hatay’a gönderilen Suriyeli delikanlılara nüfus kâğıtları verildi” diye yazıyordu. Birçok yerde Türk listelerine yazılmak isteyenlere izin verilmedi. Kurun gazetesi, “Türk mahallelerine bomba atıldı. Kadınlar da boğazlanmaya başlandı” manşetiyle çıktı. Baskılarla Hatay’da Türkler azınlıkta bırakılmaya çalışıldı. İşte tam da o günlerde Atatürk, çok hasta olmasına rağmen 19 Mayıs 1938’de kalktı Adana ve Mersin’de orduları teftiş etti. Fransa’ya ve Suriye’ye gözdağı verdi.
6 Haziran 1938’de Fransa, Hatay’da yönetimi Türklere bırakmak zorunda kaldı. Abdurrahman Melek vali olarak göreve başladı. 3 Temmuz 1938’de Türk-Fransız Antlaşması imzalandı. 4 Temmuz 1938’de Albay Şükrü Kanatlı komutasındaki ilk Türk birliği Hatay’a girdi. Yeni bir seçim komisyonu kuruldu ve 22 Temmuz 1938’de çalışmaya başladı.
Ağustos 1938’de Hatay Meclisi için seçimler yapıldı. Toplam 56 bin 613 kişiden oluşan ikinci seçmenlerin 35 bin 847’si Türk seçmenlerden oluşuyordu. Seçimler sonunda 40 milletvekilinden oluşan Hatay Meclisi’ne 22 Türk milletvekili seçildi. Hükümet üyelerinin tamamı da Türklerden oluştu. 2 Eylül 1938’deki ilk meclis toplantısında Abdülgani Türkmen Meclis Başkanlığına, Tayfur Sökmen de devlet başkanlığına seçildi. Başbakanlığa Abdurrahman Melek atandı. Atatürk, “Sancak” adını da Hatay’a çevirdi. Türk bayrağına benzer ay yıldızlı Hatay bayrağı kabul edildi.
23 Haziran 1939’da Türkiye ile Fransa arasında imzalanan bir antlaşma ile Hatay’ın Türkiye’ye bağlanması kabul edildi. Hatay Meclisi, 29 Haziran 1939’da oybirliği ile Türkiye’ye bağlanmaya karar verdi. 7 Temmuz 1939’da Hatay, Türkiye’nin 63. vilayeti oldu. 7 Temmuz 1939’da son Fransız birlikleri de Hatay’dan ayrıldı, kışladan Fransız bayrağı indirilerek Türk bayrağı çekildi.
15 Mart 1923’te “40 asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz” diyen Atatürk, 31 Aralık 1936’da Başbakan İnönü’ye gönderdiği bir notta da “Hatay dediğimiz topraklar bütün kapsamlı anlamıyla Türk topraklarıdır…” demişti. Atatürk, Hatay’da Türk varlığının korunması halinde Hatay’ın anavatana katılacağından emindi. Bu nedenle 1921 Ankara Antlaşması ile Hatay’da Türk kültürünün korunmasını güvenceye aldırmıştı.
Hatay’da Fransız işgalini öven o imamın iddiasının aksine 1918’de Hatay’ı işgal eden Fransızlar, Hatay’da Türklere büyük baskılar yapmıştır. Hatay, Türk çoğunluğuna dayalı demografisini koruduğu için 1938’de kurtarılmış, 1939’da vatan toprağı yapılabilmiştir.
