Bundan tam yedi yıl önce yine bir Aralık ayında, Çankaya’daki ödül töreninde “Ben hiçbir zaman karamsar olmadım. Beni okuyanlar da karamsar olmasınlar” demişti Yaşar Kemal. “Anadolu’da yaşayan her halk, kendi anadilini kullanacak, kendi anadilinde eğitim görecek, kitaplar yazacak, filmler çekecek. Biz çokkültürlü toprak olduğumuzun farkına varacağız. Çıkarımızın yasakta değil, özgürlükte olduğunu bilincine varacağız.”
Bugüne, yaşadıklarımıza bakınca yedi yıl değil yüzyıl önce söylenmişçesine uzak bu sözler.
Yaşar Kemal beyaz atına binip gittiği yerden gelse, Sur’u, Cizre’yi, Silopi’yi görse ne derdi bize?
İnanıyorum ki, Sur’un orta yerine sandalyesini koyar, “Haydi” derdi, “Silahınız susana, bu kan durana kadar kalkmıyorum”. Bir tek o diyebilirdi bunu. Ve bir tek o dinletebilirdi sözünü.
‘O, Türkiye’dir!’
Hilmi Yavuz beş gün önce entelektüellikle ilgili yazısında Sartre’ı örnek veriyordu. De Gaulle’ün“Sartre tutuklanamaz; çünkü Sartre, Fransa’dır!” dediğini hatırlatıp cevabı malum o soruyu soruyordu:
“Bugün Türkiye’de ‘O, Türkiye’dir!’ diyebileceğimiz bir entelektüel var mı? Var mı?”
Bu haftanın portresi, bu eksiklik duygusuyla yazıldı. “O, Türkiye’dir” diyebildiğimiz bir değerin eksikliğiyle...
Oturup sil baştan Yaşar Kemal’i anlatmak fuzuli. Hatırlamamız gereken hangi yılda hangi kitabını yayımladığı, nerede okuduğu, hangi caddelerde yürüdüğü değil zaten. Ne söylediği, ne anlattığı, bize neyi miras bıraktığı...
28 Şubat 2015 günü aramızdan ayrıldığı saatlerde İmralı heyeti ve hükümet temsilcileri Dolmabahçe’de ortak açıklama yapıyorlardı. Pek çok kalem erbabı da “Yaşar Kemal barışın geldiği gün gitti” diye yazdı...
Heyhat.
Türkiye, insana henüz mürekkebi bile kurumayan yazıyı sildiriyor işte.
Oysa Yaşar Kemal’in her bir satırı taptaze duruyor önümüzde:
“Bir, benim kitaplarımı okuyan katil olmasın, savaş düşmanı olsun. İki, insanın insanı sömürmesine karşı çıksın. Kimse kimseyi aşağılayamasın. Kimse kimseyi asimile edemesin. İnsanları asimile etmeye can atan devletlere, hükümetlere olanak verilmesin.”
Ferman padişahınsa...
Acıyla sınanmayanın barış çağrısı zayıf olur. Yaşar Kemal türlü acıdan, kayıptan geçmiş, intikam arzusunu toprağa gömmüş biriydi.
Henüz beş yaşındayken babası gözlerinin önünde öldürülmüş bir adam için intikam ne kadar yakındır oysa. Hele ki annesi uzun yıllar babasının katilini öldürmesi için ısrar ettiyse...
Yaşar Kemal bu dünyaya öldürmeye değil, anlatmaya gelmişti. Yok ederek değil, söyleyerek çizecekti kaderini.
“Her kadının şair, ağıt yakmasını bilmeyen kadının ise ya deli ya da aptal olduğuna” inanılan bir köyde yetişti. Toroslara çıkarılmayan, toprağa yerleşmeye zorlanan Türkmenlerin yurdunda, “başkaldırının onurunda, bu yenilginin acısı içinde” doğdu, büyüdü. “Ferman padişahın dağlar bizimdir” diyen Dadaloğlu’nun mirasında, büyük destancılar arasında...
Sekiz yaşında başladı destanlarını anlatmaya, 92’sine kadar devam etti. Bütün kitapları yıllarca onunla birlikte zihninde dolaştı. Kiminin yazılması 20 yıl aldı, kiminin çok daha fazla... Henüz ilkokuldayken bir köyde gördüğü mübadillerin hikâyesini ancak 80’ine merdiven dayamışken yazdı.
1951’de gencecik bir delikanlı olarak öyle çok hayali, öyle çok planı vardı ki Oktay Rifat “Kemal, sen bütün bunları bir ömürde mi yapacaksın?” diye sormuştu. Uzun, verimli ömründe o hayallerin çoğu gerçekleşti, kütüphanemize ve tarihimize yerleşti.
Barış hayali ise hep ötelendi, ötelendi, ötelendi...
Yürek değil saygı gerek
Umut etmekti tek çare, çünkü “Yaşam umutsuzluktan umut üretmektir. İnsan umutsuzluktan umut üreterek bugüne kadar gelmiştir”.
Söze ve insan onuruna bağımlı olduğunu söyledi Yaşar Kemal; bilinçli olarak aydınlığın türküsünü, iyiliğin, güzelliğin türküsünü söylemek istediğini... Romanlarının yaşam gibi doğru söylemesini, yaşamla birlik olmasını istediğini...
Bütün bunları neden bir başkası değil de o söyledi? Herkesten daha cesur olduğu için mi? Yoksa herkesten öngörülü olduğu için mi?
Cevabı kendisinde:
“Çok yumuşak huylu bir insanım. Çok da yürekli bir insan olmadığımı biliyorum. Ama, karşı koymaktan başka elimden bir şey gelmiyor. Başka bir umarım yok ki... Bir insanın kendisine azıcık saygısı varsa, yöresinde olan kötülüklere karşı koymadan edebilir mi?”
Hayatını da, edebiyatını da buna adadı. 1971 yılında Milliyet’in genel yayın yönetmeni Abdi İpekçi ile söyleşisinde halka kim zulmediyorsa, halkın mutluluğunun önüne kim geçiyorsa onun karşısında olduğunu söylemişti. “Benim sanatım, içinden çıktığım sınıfın yani proletaryanın çıkarlarının emrindedir” diyordu, “Ben etle kemik nasıl birbirinden ayrılmazsa, sanatımın halktan ayrılmamasını isterim”.
Aslına bakarsanız Yaşar Kemal’in hayatı, her açıdan bugüne nasıl geldiğimizi anlatıyor bize. Savaşa, barışa, gazeteciliğe, yaratıcılığa, özgürlüğe dair nerede durduğumuzu bu hayatın izini sürerek görüyoruz yeniden.
1963 yılında çığır açan röportajlar yazarken Cumhuriyet’ten kovulduğunda hiçbir gazetenin “Gel” dememesi, Orhan Kemal ile birlikte romanlarını yazmak için seyyar satıcılık planlamaları, dünyanın dört bir yanında ödül alırken kendi ülkesinde nasibine cezalar, soruşturmalar, yargılamalar düşmesi, Kral Abdullah için ilan edilen milli yasın kendisinden esirgenmesiyle bir Türkiye özeti o.
Bin çiçekli bahçe
İnsan haklarının bir bütün olduğuna, dil özgürlüğünün sırf konuşmakla sağlanamayacağına, Kürt edebiyatının yok edilmesinin Türk edebiyatını fukaralaştırdığına, edebiyatı gelişmeyen dilin hakkını savunmayacağına inanan kaç kişi var şimdi?
Günbegün neyin kaybedildiğinin farkında olan, bunun için bıkmadan usanmadan konuşan, söyleyen, “İnsanlarımız yaratıcılığını yitirmiş durumda” diye uyarmaktan vazgeçmeyen, “İnsanlığa, büyük halk kültürümüzü kaynak yaparak, katkılarımız olabilirdi. Hep düşünüyorum, halk aşısı almış Nâzım Hikmet gibi bir şairi şimdi yetiştirebilir miyiz?” diye soran kaç kişi var?
“Ben Türkiye’yim” diyen çok da, “O Türkiye’dir” diyeceğimiz kaç kişi var?
Çok mu zordu onu dinlemek?
“Bu savaş bin yıllık kardeşliğin yolunu kesti” diyen bir bilgenin çağrısına kulak vermek mümkün değil miydi?
Onun gibi, dünyanın bin çiçekli bir kültür bahçesi olduğuna inanmak, her çiçeğe hürmet edebilmek ne eksiltirdi o yaldızlı makamlardan?
Sorular çok, cevaplar malum...
Mademki Yaşar Kemal geçti bu dünyadan ve madem ki usanmadı barışı çağırmaktan, 2012’de çıkan “Bu Bir Çağrıdır” kitabındaki sözlerini tekrarlamak boynumuzun borcu olsun.
“Bugün bir umutsuzluk yeli ortalığı kasıp kavuruyor. Ben diyorum ki, bu yaraların sağılması bizim elimizde. Ülkemizin onurunu, ekmeğini, kültür zenginliğini kurtarmak elimizde. Gelin de doğru dürüst bir demokratik düzenin kurulması için aklımızla, yüreğimizle el ele verelim. Bu bir çağrıdır. Sözüm sizedir.”
