Adonis (Ali Ahmed Said İsbir, 1930), 1985 yılından bu yana tanıdığım en yakın arkadaşım ve kardeşimdir. Fransızcaya çevrilen bütün kitaplarını okudum ve 37 yıldır dünyayı, dinleri, siyaseti, edebiyatı ve şiiri konuşmaktayız. Tam anlamıyla demokrat bir insan, büyük bir şair, düşünür ve filozoftur. Demokratik, çoğulcu, laik ve sosyal bir devlet düzeni kurulmadan Arap toplumlarının çağdaşlaşmasının mümkün olmadığını düşünür ve yazar. Adonis’in günümüz Suriyesi karşısında takındığı tutum ve davranışı kınayanlar, Arapça asıllarını bir yana bırakın Fransızcaya çevrilmiş olan düşünce kitaplarının birini bile okumamışlardır. Adonis, baba ve oğul Esed rejimlerine, demokratik ve özgürlükçü olmayan mezhepçi muhalefete ve Suriye’deki işgalcilere karşıdır.

Önümde, Houria Abdelouahed ile yaptığı, Fransız yayınevi Fayard tarafından 2009 yılında yayımlanan kitabı Orfe’nin Bakışı (Le regard d’Orphée) adlı kitabı durmakta. Psikanalist ve öğretim üyesi olan Houria Abdelouahed Orfe’nin Bakışı’na yazdığı önsözde, Adonis’in Arap-İslam düşüncesinin yaratıcı damarını incelediği Sabit ve Değişken (es-Sâbit ve’l-Mutahavvil) adlı kitabını Fas’ta lise öğrencisiyken okuduğunu yazar. 1973-1978 yılları arasında dört cilt olarak yayımlanan bu temel kitap, Adonis’in şiir, kültür, tarih ve siyaset anlayışının rotasını çizmiştir. 

Orfe’nin Bakışı’nın 187. sayfasında “La démocratie en latance” (Saklanan Demokrasi) bölümü var. Adonis, Houria Abdelouahed’a “Bana günümüzün Arap siyasal rejimini soruyorsan, bu rejim demokrasiye, insan haklarına, özgürlüğe, adalete, eşitlik ve laikliğe düşmandır” der. Adonis 75 yıldır bu rejimlerle mücadele etmektedir.

Adonis, çağdaş topluma açılan kapının “laiklik” olduğunu savunur. Sözünü ettiğim kitabın 192. sayfasında din ve devlet ayrılması gerçekleşmeden demokrasiden söz etmenin mümkün olmadığını söyler. Eşitlik, özgürlük, kardeşlik ve demokrasi ancak ve sadece laiklik toprağında yetişir.

Adonis, kendisine verilen Homeros Onur Ödülü’nü almak üzere, Bayraklı Belediyesi tarafından düzenlenen Uluslararası Homeros Festivali’ne katıldı. Bayraklı Belediyesi CHP’li olmasaydı sorun yoktu. Ama İzmir’e gelip ödülünü alması yüzünden AKP tayfasının ve Suriye mezhepçi muhalefetinin hedef tahtası oldu. Bu arada, Beşşar Esed rejimini desteklemediği için bazı (şaşkın) sol çevreler tarafından eleştirildi. Adonis sıradan biri değil, Suriye konusunda tek başına tavır ve karar alması onun en doğal hakkıdır. Bu tavır ilham vericidir.

Adonis’in büyük “şiir ve düşünsel yapıtı” ile artık dünya çapında Arap dili ve edebiyatı bilgini olan Prof. Dr. Mehmet Hakkı Suçin ilgileniyor. Bildiğim kadarıyla M. H. Suçin, Adonis’in felsefi ve siyasal ağırlıklı düşünsel yapıtlarını da çevirmekte. Önümüzdeki günlerde “Kitap Hitap Hakikat” adlı düşünsel kitabı Everest Yayınları tarafından yayımlanacak. Kitap, poetik düşüncelerin yanı sıra kutsal metin (nas), dini söylem, diyalog, tasavvuf, siyaset gibi konuları ele alıyor. Adonis düşüncesine giriş niteliğinde bir kitap. Bu kitaptan bizim de öğreneceğimiz çok şey var. Adonis’in amaçladığı muhalif toplum şu başlıklar bağlamında gerçekleşebilir:

- Dinin bizzat kendine saygı duyulmalı ancak din toplum için değil fert içindir.

- Dindarlık hakkı gibi dindar olmama hakkı da korunmalıdır.

- Sivil bir toplum inşa edilmelidir.

- Teorik ve pratik yönüyle demokrasi, özgürlük, insanlık onuru, insan hakları ve kültür sivilleştirilmelidir.

- Tam özgürlük olmadıkça ne insan ne de düşünceden söz edebiliriz.

- Anayasa devletin dinini ya da devlet başkanının aidiyetini içermemelidir. Burada amaç dinin reformize edilmesi değil dini bireysel karakterine geri döndürmektir. Din bireysel özgürlük, toplum ise sivil özgürlük alanıdır.

Şimdilik bu kadar.