Demir Ağlarla Ördük Anayurdu...

Başbakan Erdoğan’ın, Atatürk dönemindeki demiryolu hareketini küçümseyen bir söylemi oldu.

Gerçek durum şöyle: Cumhuriyetin ilk 15 yılında, yani Atatürk döneminde kıt olanaklarla 3200 km. demiryolu yapılmış. Atatürk’ten sonraki 73 yılda yapılansa 2000 km kadar.

Demiryolları atılımı Atatürk’ten sonra 2. Dünya Savaşı sırasında yavaşlamış, 1950 sonrasında ise tümüyle ihmale uğramıştır. Bu arada kimi yöneticiler demiryollarını iyice gözden düşürme peşinde bile olmuşlardır. Örneğin, Turgut Özal, “Demiryolu komünist işidir” diyebilecektir. Son yıllarda demiryolları yeniden gündemde. Atatürk’ten 70 küsur yıl sonra bugünkü iktidarın “Atatürk’ün demiryolları vizyonu”na dönmesi sevindiricidir.

İlk 15 yıldaki demiryolu politikası ve başarısı bir inanmışlığın eseriydi. Atatürk’ün TBMM’yi açış konuşmalarında demiryolları konusunda söylediklerini Prof. Dr. Afet İnan’ın “Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933” adlı kitabından derleyerek Yapı dergisinde yayımlamıştım(1). Atatürk hemen her açış konuşmasında demiryollarına değinmiş. Derlemeyi çok kısaltarak buraya aktarıyorum:

1 Mart 1923: “Efendiler; Ulaştırma araçları arasında en önemli olanı demiryollarıdır. ... Her memleketin hayat damarları olan demiryollarını geliştirerek Anadolu’ya da yaymak üzere bir kanun tasarısı Yüce Meclisinize sunulmuştur.”

1 Mart 1924: “Memleketin muhtaç olduğu demiryolları hiçbir an gözden uzak bulundurulmayacaktır. Sivas demiryolunun yapımına derhal başlanması kararını, gerçek bir gelişme tedbiri saymaktayız. Memlekette, her fırsattan yararlanarak, bir karış fazla demiryolu yapmak, hatta durum her ne olursa olsun, bir gün dahi bu yoldan geri kalmamak prensibinin, milletin gerçek ihtiyacına bütünüyle uygun olduğu kanaatindeyim.”

1 Kasım 1924: “Demiryolu ve karayolu ihtiyacı, kendisini, memleketin bütün ihtiyaçlarının o kadar başında hissettirmektedir ki hiçbir hayal ve varsayım peşinde aldanmadan, memleketin bütün öz kaynakları ve evlatlarının gücü ile işe devam etmek kesin olarak lazımdır...

Demiryolu, refah ve kalkınma yoludur…”

1 Kasım 1925: “Başladığımız çalışmaları bizzat görerek inceledim. Büyük Millet Meclisi’nin, hazinesine ve mühendis evlatlarına gösterdiği inanç ve yardım tamamen yerinde olmuştur. Milletimiz, Yüce Meclis’in demiryolu inşaatına gösterdiği rağbet ve önemi memnuniyetle karşılamaktadır...”

1 Kasım 1926: “Demiryolu inşaatımız ciddiyetle gelişmeye devam etmektedir… Samsun-Çarşamba hattının da bu yıl içinde işletmeye açılmış olduğunu memnunlukla söylemek isterim.”

5 Kasım 1927: “Umarım ki, bu yıl yalnız altı yönde işleyen demiryolu yapımının gelecek yıllarda daha başka yönlerde de başlatılması; bayındırlık işlerinin özel olarak su işlerinde ve diğer imar yollarında etkinlik göstermesi olanaklarını bulacağız.”

1 Kasım 1928: “Efendiler; memleketin çeşitli köşelerinde kurulan yeni istasyonlar, demiryollarının gelecekteki verimli etkilerinin neler olabileceğini göstermeye başladılar. Önümüzdeki yıl içinde, Diyarbakır ve diğer yönlerde, 500 km’ye yakın yeni hat açılabileceğini umuyoruz. Sivas’ı Erzurum’a bağlayacak demiryolunun yapımı işi ile ilgilenmek zamanı da gelmiştir…”

1 Kasım 1929: “Geçen bir yıl içinde, yurtta yeniden 445 km. demiryolu döşenmiştir. Bir yıla kadar da yeniden 500 km. döşetilmesi kararlaştırılmıştır. Erzurum hattına ait, teknik ön çalışma işleri hızla devam etmektedir. Mersin-Adana demiryolu, Devlet Demiryolları işletmesi kapsamına alınmıştır…”

1 Kasım 1930: “Geçen yılın önemli olaylarından biri de, demiryolunun Sivas’a varmış olmasıdır. Bu kadar güçlük içinde, vatanı bir kat daha genişletmeye ve kuvvetlendirmeye yardımcı olacak bu eserin gelecekteki Türk nesilleri tarafından teşekkürle anılacağına inanıyorum.”

1 Kasım 1932: “Demiryolu programının uygulanmasına devam edeceğiz.”

1 Kasım 1934: “Bugün yapılmakta olan yeni demiryolları, 500 km’yi geçmektedir. Satın alınanlarla birlikte, devlet elindeki demiryollarımız 5 bin km’yi aşmaktadır.”

1 Kasım 1935: “Doğu illerimizin bellibaşlı ihtiyacı, orta ve batı illerimize demiryollarla bağlanmaktır. Doğuya ilerleyen iki ana demiryolunun hızla bitirilmesini ve bunları birbirine bağlayacak yollar ağına şimdiden başlanmasını gerekli görüyoruz.”

1 Kasım 1936: “Demiryolu inşası programına devam ediyoruz. Buna paralel olarak, yol ve köprü inşaatına daha fazla araç ayırabilmek arzusundayız”.

1 Kasım 1937: “Demiryolları, bir ülkeyi uygarlık ve refah ışıklarıyla aydınlatan, kutsal bir meşaledir… Doğu ve güneyde, Sivas-Diyarbakır gibi büyük illere varan hatlar, geçen yıl içinde Sivas-Malatya ara hattıyla birbirine bağlanmıştır. Zonguldak’a varmış olan hat da, bu zengin kömür havzasını iç vatana bağlamış bulunuyor.

Sivas’tan doğuya doğru olan hat da Divriği’ye ulaşmıştır. Bu kol, önümüzdeki yıl Erzincan’a varmış bulunacaktır. Diyarbakır’dan doğuya uzanacak hattın da inşasına başlanmıştır.

Doğu demiryollarının satın alınmış olduğunu bilirsiniz. Güneyde, Nusaybin’e giden hattan başka, yurtiçinde bütün demiryollarının yönetim ve işletilmeleri, Cumhuriyet hükümetinin elindedir...”

1 Kasım 1938: “Geçen yıl Divriği’ye ulaştığını gördüğümüz demiryolunun, bu yıl Erzincan’a vardığını ve önümüzdeki yıl içinde de Erzurum’a kadar uzanacağını kıvançla müjdelerim.”

Çok kısaltarak aktardığımız alıntılar, Atatürk’ün bir davaya olan inancını sistemli olarak nasıl ısrarla izlediğini, her yıl halka nasıl hesap verdiğini, TBMM’ye olan saygısını, kısaca, başarısının sırrını ve nasıl büyük adam olunacağının ipuçlarını veriyor.

1) D. Hasol, YAPI Dergisi 275, Ekim 2004