- Seçimin sonuçları şaibe iddialarıyla açıklanabilir mi?
24 Haziran’da neredeyse bütün partiler olağanüstü sayılamayacak sonuçlar aldı ama öyle bir kombinasyon ve öyle bir toplam tablo ortaya çıktı ki, “normal sonuçlar” bile kimseyi tatmin etmiyor. Beklentilerden hayli farklı, bilinenlere çok yakın bu sonuçlar küçük farklarla bambaşka bir tablo çıkartabilir, sonuçların psikolojik algısı tamamen değişebilirdi. Bu yüzden şaibe iddiaları niceliksel etkisinden çok niteliksel ağırlığı ile tartışılıyor.
Çıkan sonuçlarda, Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci tura, MHP’nin ve HDP’nin barajın altında kalması gibi olasılıklar, bir milyonun altında oy değişiklikleriyle mümkün görünüyor. Bu durum, partilerin destek trendini tamamen değiştirmese bile, sonuçları maniple etmeye yetecek küçük oy hareketlerini fazla önemli hale getiriyor. Ayrıca sonuçlar, parça parça olmasa da toplamı itibarıyla fazla kurgusal duruyor.
- Sonuçların en tartışmalı noktaları hangileri?
Listenin en başında en önemli sürpriz olarak işaret edilebilecek MHP oyları var. Ciddi bir oy kaybı beklenen MHP’nin 1 Kasım 2015 oy seviyesini korumuş olması şaibe iddialarına dayanak yapılıyor. Sandık taşıma, toplu oy kullandırma görüntüleri ile hem YSK’nin hem de muhalefet çevrelerinin çelişkili ifadeleri rakamsal tutarsızlıklar, seçim gecesi veri akışındaki normal dışılık şeklinde liste uzuyor.
Bütün sandık sonuçları ve tutanaklar karşılaştırılınca, kontrollü oy kaymalarının hangi noktalarda yoğunlaştığı ve sonucu ne kadar etkilemiş olduğu daha net görülecek. MHP’nin şaşırtıcı sonuçları meselesinde ise özellikle Emniyet bürokrasisinin bazı noktalarda iktidar iç dengesi açısından bir tercih gösterdiğine dair emareler mevcut ama sonucun tamamen bununla açıklanması biraz zor. Eğer bütün sonucu değiştirecek genişlikte bir manipülasyon yapıldıysa bunun daha derin komplikasyonları olacaktır.
- Seçime ilişkin komplo teorileri ne kadar gerçekçi?
Komplo teorisi, yapısı gereği genişlemeye eğilimlidir. Açıklayıcı olmak için, her tıkandığı noktada, komplonun kontrol ettiği alanı daha da genişletmek zorunda kalır. Dolayısıyla komployu inandırıcı bulmanın ölçüsü de, kendinizin bile komplonun parçası hatta tarafı olduğunuzu kabul etme noktasına kadar ilerler. Çünkü, komplo bu kadar büyükse, her şeyle ilgili ama sizinle ilgisiz olduğuna kendiniz dahil kimseyi inandıramazsınız.
Komplo teorilerinin zayıflığı veya anlaşılabilir olanla ilişkiyi bozan fonksiyonu dışında, çaresizlik hissini besleyen tehlikeleri de önemli. Ancak, komplo teorilerinin sorunları, hayatta komplolar olmadığı anlamına da gelmiyor. Elbette, bir sürü odak istedikleri sonuçları elde etmek için mühendislik faaliyetleri yürütüyor, komplolar kuruyor. Ve her şeyi belirleyebildikleri hissini yaratabildikleri ölçüde de başarılı oluyor.
- Şaibe iddiaları muhalefette bir yılgınlık yarattı mı?
Şaibe iddiaları kadar, bu konudaki tuhaf tutumlar da şüpheleri veya şüphe kışkırtmalarını haklı hale getiriyor. Özellikle, seçim öncesinde bu konuda yüksek bir duyarlılık yaratan, sonra da operasyonel başarısızlığına ek olarak son derece sorunlu bir tutum takınan muhalefet sözcüleri öncelikle kendi seçmenlerini hayal kırıklığına uğratmış oldu. Seçim gecesi sergilenen performans, seçim yenilgisinden daha ağır biçimde koca bir kampanyayı boşa çıkarmaya yetti.
Seçimle sonuç alınamayacağına ilişkin yaygınlaşan inanç, seçimlerin bütün sonuçlarıyla kurgulandığı iddiasındaki komplo teorileriyle çok çabuk buluştu. Seçimin, seçim yasaları ile güvenceye alınan imkânlarla kurgulanabilen kısmının, iktidar blokunun sayısal ihtiyacına ne kadar karşılık verdiği belki biraz daha tartışılacak ama muhalefet tarafındaki çaresizlik hissini geri getirdiği gerçek. Zor sağlanan özgüven, sayısal veriler büyük bir hezimet göstermese bile sonuçları karşılama biçimi itibarıyla büyük hasar aldı.
- Muhalefet sözcüleri ne yapabilirdi ve hâlâ ne yapabilirler?
Liderlik, sadece zafer kazanırken, komutanlık sadece saldırırken yapılan bir şey değil. Yenilirken de, çekilirken de birlikte davrandığınız insanlarla ilişkiyi sürdürmeniz gerekir. Muhalefet partileri bu anlamda büyük bir umut üreten “sandıklara birlikte sahip çıkacağız” iddiasını operasyonel olarak karşılayamamanın yanında, seçim gecesi değil sandıkları, kendilerini destekleyenleri de yalnız bırakmayı seçtiler. Galiba en yaralayıcı yenilgi de burada oldu. Tamir edilmezse, erkene gelebilecek yerel seçim için ciddi motivasyon sorunu oluşturabilecek kadar ağır bir yenilgi hissi bu.
Adil Seçim Platformu’nun özür dileyerek kenara çekilmek yerine, parçası haline geldiği şaibe iddiaları konusunda hâlâ yapabilecekleri var: Ellerindeki bütün tutanakları dijital veri halinde yayımlamak ve YSK’nin sandık bazlı sonuçlarıyla karşılaştırmak. Hatta, önceki seçimlerde ilgili seçim çevrelerinin sonuçlarıyla birlikte, normal veya anormal oy hareketlerini görünür hale getirmek. Elinde veri olmayan veya kontrol edemediği sandıklardaki durumun da ortaya konması gerek.