Dünya, Rusya’nın ortak bir savaş tatbikatı için müttefiki Belarus sınırına yığdığı ve coğrafi olarak Ukrayna sınırına da dayanan askeri yığınağa bakarak Ukrayna’ya yönelik bir saldırı beklentisi içinde. 

Elbette yanılabilirim, ama duruma geniş açıdan bakarak Rusya’nın saldıracağını düşünmüyorum. Böyle bir niyeti olmadığını defalarca yineledi. Herhangi bir çatışma ortamında, Avrupa ve Asya’ya verilen doğalgazın kesilmeyeceğini de açıkladı. 

Vladimir Putin, NATO’nun Doğu’ya doğru genişlemesinden ve Ukrayna, Gürcistan, Ermenistan gibi eski uydularının Batı’ya yanaşmasından rahatsızlığını, tabii ki elindeki silahları tehdit anlamında sallayarak göstermek zorunda... Arabulucular araya girecek, kanımca kriz her iki tarafın da 2014’ten beri birbirlerini uymamakla suçladığı Minsk Protokolü’ne “sadakat yeminiyle” çözülecek.

En azından şimdilik. 

Oysa gözler Ukrayna’ya kilitlenmişken, devasa Rusya’nın başka bir sınırında Türkiye’nin kilit önem taşıdığı başka işler oluyor...  

AYRILIK ON ÜÇ YIL, KAVUŞMAK BİR BUÇUK SAAT

Azerbaycan-Ermenistan Karabağ savaşının daha dumanları tüterken Ermenistan ile Türkiye, ansızın ve bir ağızdan karşılıklı özel temsilci atama kararı aldılar, aynı hızla da uyguladılar. Büyükelçi Serdar Kılıç, Türkiye’nin artık Ermenistan’daki özel temsilcisi. Ermenistan da Ruben Rubinyan’ı Türkiye’ye özel temsilci atadı.

Serdar Kılıç ve Ruben Rubinyan başkanlığındaki heyetler, ilk görüşmeyi geçen hafta Moskova’da gerçekleştirdiler. Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Andrey Rudenko, her iki özel temsilciyle ayrı ayrı görüştü. 

Ve Rus Dışişleri, 13 yıldır resmi temas kurmayan Türkiye ile Ermenistan’ın bu tarihsel buluşmasının ardından “Taraflar, şeffaflık yaklaşımı içinde ve pratik sonuçlara odaklanmış biçimde, kolaydan zora doğru küçük adımlarla ilerleyerek yapıcı, politize edilmemiş bir diyalog yürütmeye hazır olduklarını ortaya koydular” açıklamasını yaptı. 

Bölge barışı anlamında güzel bir gelişme.

AKROBATİK DENGELER 

Peki, Karabağ savaşında açıkça Azerbaycan’ın yanında yer alan Türkiye ile Ermenistan, 13 yıllık küslükten sonra nasıl ya da nihayet anlaşma noktasına geldi? 

Anlamaya çalışalım. 

Ermenistan silahlı kuvvetlerinin tüm üst rütbeli subayları, Rus askeri sistemi içinde eğitilmişlerdir. Komutanlar, Rusya’ya göbekten bağlıdır. Rusya, Karabağ sorununda her zaman Ermenistan’ın arkasında durarak dengeyi sağlardı. Ta ki Ermenistan, Nikol Paşinyan’ı başkan seçene kadar.

2016 ve 2018’deki devlet başkanları Hovik Abrahamyan ve Karen Karapetyan, Putin’in dümen suyundaydılar. 

Gelişmiş bir sanayisi olmayan Ermenistan halkı açlık çekti, yokluk çekti. 

Paşinyan, hepi topu 2.5 milyonluk bir nüfustan oluşan ve on binlercesi çalışmak için Türkiye’ye gelen yoksul Ermeni halkına bir umut verdi. Açık açık söylemese de dümeni Batı’ya kıracağını gösterdi, AB ve ABD’ye yanaşacağını sezdirdi. Ezici bir çoğunlukla seçildi. 

ACELE İŞE PUTİN KARIŞIR

Ancak çok aceleci davranmıştı. Asker ve polis, Moskova’ya bağlıydı. Putin de her şeyin farkındaydı. Azerbaycan’ı Karabağ’da istediğini yapmaya bırakıp ilk kez arkasında durmadığı Ermenistan’ı bir güzel dövdürdü. 

Karabağ’da yenilen Ermenistan ordusunun generalleri, Paşinyan’a çek git muhtırası verdiler. 

Ama Paşinyan sağlam durdu. Rus boyunduruğundan kurtulmak isteyen Ermenistan halkı yanındaydı. Direndi. Seçimleri tekrar kazandı, orduda da görece bir temizlik yaptı.    

Karabağ’daki ağır yenilgiden sonra, Türkiye’ye önkoşul koyduğu “Soykırımı tanı, sonra konuşalım” diretmesinden vazgeçti. 

Ermenistan’ın Türkiye ile karşılıklı temsilci atayıp önkoşulsuz görüşmelere başlaması, Paşinyan’ın AB ve ABD’ye bağladığı umutları sürdürebilme çabasıdır. Bu görüşmelere Rusya’nın aracılığı ise Putin’in kendi kazığını sağlama bağladığının göstergesi. 

YA YÂRDAN YA SERDEN GEÇMEK

Karabağ’da Ermenistan’ı önce dövdürüp sonra yıkıldığı yerden kaldıran Putin, barışı sağlamak gerekçesiyle Rusya’nın en donanımlı tümenlerini ülkenin içine soktu. Erivan’a konuşlanan Rus “barış” güçleriyle kendi ordusundaki Rusya yanlısı subaylar arasında sıkışan Paşinyan’a, ABD bir ip attı. 

İpin bir ucundan Türkiye, ortasından Paşinyan tutuyor, ama öteki ucu Ukrayna’ya kadar uzanıyor.  

Derin analizlere gerek yok: Ne ABD ve AB hem Ukrayna hem Ermenistan’ı Rusya’dan koparabilir ne de Rusya ikisini birden etki alanında tutabilir. 

Birinde Rusya’nın, ötekinde ABD ve AB’nin dediği olacağı çok açık. 

Sorun, hangisinin kimin dümeninde olacağı/kalacağı.

Bize gelince... “Aptal olmayacağız”, büyük ağabey ne derse o. Karşılıklı görüşmelere devam. Temsilciler Moskova’dan sonra İstanbul’a uğrarlarsa yemekte belki “topik” de olur. 

Afiyet olsun.   

ÖLÜMÜN KÖLELERİ

Kaçırmışlar bütün otobüsleri

uçakları trenleri

yaşları derin

olanca ihtiyar hepsi

kendi antik harabelerini

geziyorlar el ele

kabartmalarda zafer dönüşü

şehrin büyük kapısından

genç askerler giriyor

çocuklaşıyorlar

içlerinden biri eski gladyatörlerden

hayalden hayali sevgilisi

Roma’da onu bekliyor

Sofokles’in trajedilerinden 

önümüzden geçenler

ölümün köleleri

kaçırmışlar bütün otobüsleri 

uçakları trenleri..

A. Kadri ERGİN