SSK yani 4/a kapsamındaki sigortalılardan, engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanmak suretiyle yaş koşulu aranmaksızın engellilik derecesine göre belirli bir sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı koşulunu yerine getirenlere yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin uygulama, 5510 sayılı Kanunda değişiklik yapan 9/1/2025 tarihli ve 7538 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la yürürlükten kaldırıldı. Yasa henüz Cumhurbaşkanı onayından geçmediğinden, Resmi Gazete’de yayımlanmadı. Dolayısıyla, öncelikle şunu belirtmekte fayda var. Yeni uygulama yürürlüğe girene kadar engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananlardan mevcut uygulama kapsamında emekli olmak isteyenler emeklilik müracaatlarını bir an önce Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK)’ya yapmalıdır.
Engelli emekliliğin kaldırılmasına ilişkin yasa değişikliği Resmi Gazete’de yayımlanıp yürürlüğe girdikten sonra, 2008/Ekim öncesi sigortalı olup, engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılardan emeklilik talebinde bulunacaklarla ilgili olarak yapılacak uygulamanın usul ve esasları şöyle olacaktır.
ENGELLİ SİGORTALILAR İÇİN EMEKLİLİK KOŞULLARI NE OLACAK?
5510 sayılı Kanunda değişiklik yapan 9/1/2025 tarihli ve 7538 sayılı Yasanın engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanan 4/a kapsamındaki sigortalıların emeklilik uygulamasını ortadan kaldırmasına ilişkin hükümleri, Resmi Gazetede yayımlandığı tarih itibariyle yürürlüğe girecektir. Yapılan değişiklikle, anılan sigortalılar hakkında; 5510 sayılı Kanunun 28. Maddesinin beşinci fıkrası, geçici 2. Maddesi, geçici 6. Maddesinin yedinci fıkrasının (d) ve (e) bentleri ile geçici 10. Maddesinin üçüncü ve dördüncü bentleri uygulanacaktır. Buna göre;
2008/Ekim ayından önce sigortalı olan ve çalışma gücü kaybı yüzde 60’ın altında olan 4/a kapsamındaki sigortalıların yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları aşağıdaki Tablo’da gösterildiği şekilde olacaktır. Bunlara yaşlılık aylığı bağlanması için herhangi bir yaş koşulu aranmamaktadır.
5510/28-BEŞİNCİ-GEÇİCİ M.6/ YEDİ-/D ve E FIKRALARINA GÖRE ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBI ORANI %60’IN ALTINDA OLANLAR
(4/a sigortalıları için)
Görüldüğü üzere, 4/a sigortalılarının 5510/28/beşinci fıkra kapsamında yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları işe giriş tarihine göre belirlenmektedir. 4/b ve 4/c kapsamındaki sigortalılar için böyle bir geçiş maddesi bulunmamakta olup, bu sigortalılar için beşinci fıkra, 2008/Ekim sonrası aylık talebinde bulunanlara hemen uygulanmıştır. 4/b ve 4/c sigortalıları için çalışma gücündeki kayıp oranının;
- % 50 ila %59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,
- % 40 ila %49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,
malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaş koşulu aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanmaktadırlar.
Çalışma gücü kaybı yüzde 60 ve üzerinde olanlar 5510 sayılı Kanuna göre malul sayıldıklarından, bunlara Kanunun 25. Maddesinde belirtildiği gibi 10 yıllık sigortalılık süresi ve en az 1800 gün prim gün sayısını doldurmaları halinde malullük sigortasından aylık bağlanmaktadır.
5510/28.MAD/BEŞİNCİ FIKRA KAPSAMINDA SİGORTALILARIN SAĞLIK KURULUŞLARINA SEVK İŞLEMLERİ NASIL YAPILACAKTIR?
2008/Ekim öncesi sigortalı olan 4/a kapsamındaki sigortalıların 28. maddenin beşinci fıkrası gereği, çalışma gücü kaybına ilişkin tespitlerinin yapılması için hastaneye sevk işlemleri, sigortalıların müracaatlarına istinaden, en son çalıştıkları işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlüğü/sosyal güvenlik merkezlerince yapılacaktır. SGK’nın ilgili birimince sigortalılar, ikamet ettikleri illerde bulunan Sağlık Bakanlığı tarafından sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yetkilendirilmiş devlet hastaneleri, eğitim ve araştırma hastaneleri ile Devlet üniversite hastanelerine sevk edilecektir. Sigortalıların bu kapsamda sağlık kuruluşuna sevk işlemi yapılırken en az 16 yıllık sigortalılık süresi ve 3700 gün prim gün sayısının olması şartı aranacaktır. Bu koşulları yerine getirenlerin sevk işlemlerine ilişkin tüm masraflar SGK tarafından karşılanmaktadır. Sigortalıların 3700 prim gün sayısını hizmet borçlanması yapmak suretiyle tamamlaması ve borçlanma bedelini ödemeden sevk işleminin yapılması halinde, sevk işlemi yapılacak, ancak sevke ilişkin tüm masraflar sigortalılar tarafından karşılanacaktır.
ÇALIŞMA GÜCÜ KAYBI NASIL BELİRLENECEKTİR?
İlgili sağlık kuruluşları sigortalıların engellilik durumunu Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre belirlemektedir. Sağlık kuruluşları tarafından hazırlanan ve bu raporlar, Sosyal Güvenlik Kurumunun sağlık kurulu tarafından yeniden değerlendirilecek ve sigortalıların çalışma gücü kayıp oranları farklı bir yönetmelik olan Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belirlenecektir. Kurum Sağlık Kurulunca, hafif (çalışma gücü kaybı yüzde 40-49 arası) ve orta (çalışma gücü kaybı yüzde 50-59 arası) düzeyde çalışma gücü kaybı oranı tespiti yapılacağı gibi, sigortalının kontrol muayenesine tabi tutulup tutulmayacağına da karar verilecektir. Kurum sağlık kurulu kararlarına itiraz, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kuruluna yapılabilecektir.
KONTROL MUAYENE İŞLEMLERİ NASIL YAPILACAKTIR?
Kanun değişikliğinden sonra aylık bağlananların kontrol muayene işlemleri
5510 sayılı Kanunun 28.mad/beşinci fıkra kapsamında tarafına yaşlılık aylığı bağlanan ve SGK sağlık kurulunca kontrol muayene tarihi (KMT) belirlenenlere SGK, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 78. Maddesi gereğince KMT’lerinden en az 3 ay önce yazı ile sevk talebinde bulunarak KMT’lerini yaptırmaları gerektiğini bildirmektedir. Dolayısıyla, KMT’lerini yaptırarak yeni sağlık kurulu raporlarını, KMT’den önceki 3 ay içinde, sonraki 3 ay içinde ve sonraki 3 ay dışında alan ve kurum sağlık kurulunca yapılan değerlendirme sonucu çalışma gücü kaybı devam edenler veya kayıp oranları yüzde 40’ın altına düşenlerle ilgili olarak aylıkların devamı ve kesilme durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Kanun değişikliğinden önce aylık bağlananların kontrol muayene işlemleri
7538 sayılı Kanunun 15. Maddesiyle, 5510 sayılı Kanunun geçici 10. Maddesinin üçüncü fıkrası “Engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanarak yaşlılık aylığı bağlananların aylıklarının ödenmesine devam edilir. Bunlar hakkında 28 inci maddenin beşinci fıkrası ile 94 üncü madde hükümleri uygulanır.” şeklinde değiştirilmiştir. Buna göre, uygulama değişikliğinden önce engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanmak suretiyle tarafına yaşlılık aylığı bağlananların bu aylıklarının ödenmesine devam edileceği (bu kapsamda yaklaşık 310 bin kişinin bulunduğu bilinmektedir) belirtilerek, bunlar hakkında 28 inci maddenin beşinci fıkrası ile yine 5510 sayılı Kanunun “Kontrol muayenesi” başlıklı 94. madde hükümlerinin uygulanacağı öngörülmüştür. Diğer bir ifadeyle, Kanunun yürürlük tarihinden önce tarafına engelli aylığı bağlananlardan KMT’si bulunanların kontrol muayene işlemleri; 28. maddenin beşinci fıkrası kapsamındaki sigortalılarda olduğu şekliyle yapılacaktır. Bu kapsamdaki emekliler kontrol muayenesine gönderilecek ve çalışma gücü kayıp oranları, alınan sağlık kurulu raporlarının Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği hükümlerine göre değerlendirilmesi sonucu yeniden tespit edilecektir. Daha önceki engellilik durumları Maliye Bakanlığı Merkez Sağlık Kurulu tarafından Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre belirlendiğinden, rahatsızlıkları aynı olduğu halde sırf farklı yönetmelik hükümlerine göre değerlendirme yapılacağından, sigortalıların engellilik dereceleri değişebilecek ve emekli aylıklarının kesilmesi gündeme gelebilecektir.
EMEKLİ AYLIKLARI NASIL HESAPLANACAKTIR?
5510/28/beşinci fıkra kapsamında tarafına yaşlılık aylığı bağlanacak sigortalıların aylık hesaplama sistemi diğer sigortalılarla aynı olmakla birlikte sadece aylık bağlama oranının (ABO) tespitinde farklılık bulunmaktadır.
Mevcut uygulamada, engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanan 4/a sigortalılarından bu kapsamda yaşlılık aylığı bağlananların ABO’ları, 2008/Ekim öncesi dönemler için 506, 2008/Ekim sonrası dönem için 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre belirlenmekte idi.
5510 sayılı Kanunun 28. Maddesinin beşinci fıkrası ilk defa 2008/Ekim sonrası sigortalı olan 4/a sigortalıları için kurgulanmış idi. Dolayısıyla, bu hükmün yapılan yasal düzenlemeyle 2008/Ekim öncesi sigortalı olanlar için de uygulanması nedeniyle, bunların 2008/Ekim öncesi hizmet süreleri için hesaplanacak ABO’ları için 7538 sayılı Kanunun 12. maddesiyle 5510 sayılı Kanunun geçici 2. maddesine fıkra eklenmiştir. Eklenen bu fıkrada, 4/a kapsamındaki sigortalılardan, 28/beşinci fıkraya göre aylık talebinde bulunanların Kanunun yürürlük tarihinden önceki hizmet sürelerine ilişkin aylıklarının hesabında, ABO’nun 506 sayılı Kanunun mülga 61 inci maddesinin dördüncü fıkrası (bu fıkraya gore 2000 yılından once gösterge sisteminde bağlanan aylıklar için aylık bağlama oranının yüzde 60’tan az olamayacağı, 2000 yılından sonra 4447 sayılı Kanuna gore bağlanan aylıklar için yine aylık bağlama oranının yüzde 60’tan az olamayacağı) dikkate alınarak belirleneceği öngörülmüştür.
Engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanan 4/a sigortalılarına düşük prim ödeme gün sayıları ile yaşlılık aylığı bağlandığından, 506 sayılı Kanunda bunların ABO’larının belli oranların altına düşmemesi için yapılan yasal düzenlemelerle belirli sınırlar getirilmiş ve bunlar korunmaya çalışılmıştır.
Örneğin 4000 günle tarafına engelli yaşlılık aylığı bağlanan 4/a sigortalısının, karma sisteme göre yaşlılık aylığı hesaplanırken; 2000 öncesi gösterge sisteminde bağlanan aylığının ABO’su (gösterge tablosundan aylık bağlanması halinde) yüzde 60’ın altında olamamaktadır. Diğer bir ifadeyle, genel kurallar bunlar için uygulanmamakta ve 5000 günden eksik süreler için taban aylık bağlama oranlarından indirim yapılmamaktadır. Normalde 4000 günü olan bir sigortalı için 5000 günden eksik her 240 gün için 1 puan düşüldüğünde, ABO’nun yüzde 56 olarak tespit edilmesi gerekirken, engelli sigortalı için ABO, yüzde 60 olarak belirlenmektedir. Yine, engelli 4/a sigortalılarının 2000-2008/Ekim arası hizmet sürelerine ilişkin aylık hesabında, ABO yüzde 60’ın altında olmamaktadır. Yani 4000 günü bulunan 4/a engelli sigortalının sanki 8250 günü varmış gibi bu dönem için hesaplanan ABO yüzde 60’ın altında olmamaktadır.
7538 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle aynı durum 5510/28/beşinci fıkra kapsamında aylık bağlanacak 4/a sigortalıları içinde öngörülmüştür. Bunların 2008/Ekim öncesi aylık hesaplarına esas ABO tespitinde aynı kurallar uygulanacaktır.
2008/Ekim sonrası hizmetlere ilişkin ABO tespiti ise 5510 sayılı Kanunun 29. Maddesinde belirtildiği şekilde yapılacaktır. Bu kapsamda tarafına yaşlılık aylığı bağlanacak sigortalılar için aranan prim gün sayılarının genel hükümlere göre yaşlılık aylığı bağlanacak sigortalılardan daha az olması nedeniyle, 29. maddede sigortalıların çalışma gücü kayıp oranları esas alınmak suretiyle ABO’ların tespitinde kullanılacak prim gün sayısı yeniden tespit edilmektedir. ABO, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60'a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre, %50'yi geçmemek üzere, prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre belirlenmektedir. 4/a sigortalıları için 9000 prim gün sayısı 7200 gün, %50 oranı da %40 olarak uygulanmaktadır.
Örneğin % 56 çalışma gücü kaybı olan sigortalının 4400 prim gün sayısı bulunmaktadır. 5510 sayılı Kanunda genel hükümlere göre yaşlılık aylığına hak kazanan bir sigortalının 4400 gün karşılığı ABO’sunun; 4400/360= 12,22 x %2 = 24,44 şeklinde hesaplanması gerekmektedir. Ancak, sigortalıya çalışma gücü kaybı oranına göre yaşlılık aylığı bağlanacağından, bu sigortalı;
-4/a sigortalısı ise; %56 x 7200 / %60 =6720 yeni prim gün sayısı bulunacaktır. 4400 günü olan sigortalının sanki 6720 günü varmış gibi bu gün sayısı üzerinden ABO tespiti yapılacaktır. ABO, 6720/360=18,67 x%2= %37,34 olarak belirlenecektir. Bu oran % 40’ı geçemeyecektir.
- 4/b veya 4/c sigortalısı olsaydı; %56 x 9000 / %60 = 8400 yeni prim gün sayısı bulunacaktır. Yani 4400 günü olan sigortalının sanki 8400 günü varmış gibi bu gün sayısı üzerinden ABO tespiti yapılacaktır. ABO, 8400/360= 23,33 x %2 =46,66 olarak belirlenecektir Bu oran % 50”yi geçemeyecektir.
Netice itibariyle, engelli emekliliğinin kaldırılarak yerine 5510/28. Maddenin beşinci fıkrası gereği çalışma gücü kayıp oranına göre aylık bağlanması uygulamasının getirilmesiyle; halen engellilik derecesini tespit ettirmiş ancak, henüz emekli olmamış sigortalıların, 5510/28/beşinci fıkra kapsamında yaşlılık sigortasından aylık talebinde bulunmaları halinde, çalışma gücü kayıp oranları farklı bir yönetmeliğe göre yeniden belirlenecektir. Belirlenen yeni çalışma gücü kayıp oranı, engellilik derecesinden muhtemelen daha düşük olacaktır. Bu durum ise emeklilik koşullarında aranan prim gün sayısı ile sigortalılık süresi koşullarının daha da ağırlaştırılması ve daha geç emeklilik anlamına gelecektir.
