18 Mart genelde Çanakkale Zaferi anması olarak kutlanıyor ve Şehitler Günü olarak anılıyor ama gerçekte zaferi sağlayan günlerin başlangıcıdır ve esasen Deniz Zaferi’dir. Çünkü o gün Çanakkale Boğazı’nın donanma gücüyle geçilebileceği varsayımına dayalı bir planın başarısızlığa uğradığı gündür. Çağının en güçlü donanmasını durduran Osmanlı ordusu için de zaferin adıdır.
İngiliz Savaş Konseyi, Batı Cephesi’nde Alman ordusunun Fransız ordusunca durdurulması ve karşılıklı siperlerde birbirlerini hareket edemez kıldığı koşullarda yeni bir cephe açma arayışına girmişti. Bu esnada Rusya’dan gelen bir yardım talebi dikkatleri Çanakkale’ye yöneltti.
RUSLARIN YARDIM İSTEĞİ
Batı cephesinde Tanenberg’de Alman ordusu tarafından ağır bir yenilgiye uğratılan Rus ordusunun Kafkas Cephesi’nde de Osmanlı ordusu tarafından baskı altına alınması ve Türk boğazlarının kapalı olması nedeniyle ihraç edemediği tahıl stoklarının elde kalması Rusya’yı müttefiki İngiltere’den yardım istemeye mecbur etmişti.
Enver Paşa’nın başarısızlıkla biten Sarıkamış Harekâtı Rusları rahatlatmıştı ama değişen bu durumu ne İngiltere ne de Rusya dikkate alabildi! Çanakkale’de yeni cephe açılması fikri de bir daha akıldan çıkmadı. Esasen Churchill daha 1914 Kasım’ında Çanakkale’ye saldırıda bulunmayı önermiş, Savaş Bakanı Kitchener’ın kuvvet tahsis edemeyeceğini bildirmesi üzerine fikrinde ısrar etmemişti.
BATI CEPHESİ’NDEKİ DURUMA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI
Churchill daha sonra Batı Cephesi’ndeki siper savaşına dönüşen ve durağan hale gelen durumu değiştirebilmek için Avrupa’nın kuzeybatısında, Almanya’nın Baltık Denizi kıyıları açığında bir adadan (Danimarka, AY) çıkarma yapılmasını önerdi. Ancak bu teklif benimsenmedi. Kabul gören öneri ise konsey üyesi Maurice Hankey’den geldi: İstanbul işgal edilerek Almanya’nın iki müttefiki Osmanlı ve Avusturya-Macaristan yenilgiye uğratılacak, Rusya ile birleşme sağlanacaktı. Ona göre İngiltere, Yunanistan’ı, Bulgaristan’ı ve Romanya’yı da yanına alarak üç İngiliz kolordusunu Çanakkale’ye sürmeliydi. (David Fromkin, Barışa Son Veren Barış, Sabah Kitapları, s.117.)
Böylece savaş da erkenden bitirilmiş olacaktı!
BÜYÜK HATA
Ancak bu öneri revize edilerek hayata geçirilebildi zira Rusya Yunanistan’ın İstanbul’u ele geçirmesini istemedi. Churchill Yunanistan’ın plana dahil edilmesini çok istedi ama başaramadı. Kitchener’ın Çanakkale’ye müdahaleyi benimsemesi ancak bu maksatla kara kuvveti vermeyeceğini bildirmesi üzerine sadece donanmayla seferin başlatılmasına karar verildi.
Bu karar, felakete gidişin başlangıcı oldu.
ÇANAKKALE BOĞAZI’NDA SAVUNMA DÜZENİ
Boğazda İtilaf donanmasına karşı Türk savunması, Boğaz’ın girişindeki tabyalara ve derinlikte tertiplenmiş topçularla Boğaz’a döşenen mayınlara dayandırılmıştı. Boğaz merkezden savunulacaktı. Merkezde bulunan 10 mayın hattına (383 mayın) ek olarak 8 Mart gecesi Nusrat mayın gemisi tarafından Erenköy Koyu’nda ve kıyıya paralel olarak 26 mayın daha döşendi. Toplam 403 mayın döşenmiş oldu. (Gürsel Göncü-Şahin Aldoğan, Çanakkale Savaşı, Siperin Ardı Vatan, Kırmızı Kedi, s.19, 20.)
ÇANAKKALE GEÇİLMEZ
İtilaf donanması Çanakkale Boğazı’nı zorlayarak geçmek için 18 Mart günü denemede bulundu. Ancak ağır zayiat vererek geri çekilmek zorunda kaldı. Bu zayiata yol açan, Nusrat mayın gemisinin Erenköy koyuna döşediği mayınlar ve kıyıda mevzilenmiş topçuydu. Topçu atışları hem doğrudan hem de dolaylı olarak etkili oldu. Bu atışlardan kaçınmak isteyen İtilaf donanmasına ait gemiler Anadolu kıyısına doğru manevra yapmak zorunda kalmış ve mayınlarla temas etmeleri kaçınılmaz olmuştu. Bunun sonucunda üç savaş gemisi (Bouvet, Ocean, İrresistible) batırıldı; diğer dördü (İnflexible, Gaulois, Suffren, Agamemnon) savaş dışı bırakıldı.
Çanakkale geçilemedi!
Donanmaya karşı sınırlı deniz ve kara gücünün savaşı başarıyla tamamlandı. İtilaf devletleri için kara harekâtı zorunlu hale geldi. Baştan yapılması gereken, büyük zayiattan sonra yapılacak, üstelik Türk ordusuna savunmasını tertiplemek için oldukça zaman kazandırılmış olacaktı...
İKİ BÜYÜK DERS
Asker-siyaset ilişkilerine ışık tutması açısından iki ders alınmış oldu:
Birincisi, siyaset kurumunun askeri işlerde uzman görüşüne itibar etmemesi yenilgiye neden olmuştu. Hata bütünüyle İngiliz Savaş Konseyi üyesi siyasetçilere aitti.
İkincisi, düşmanını hafife almak olmuştu. Balkan Savaşı’ndaki Türk ordusunun zayıf haline kanıp hatalı değerlendirme yapılmış olması da hem siyasi ve hem de askeri kanadın ortak hatasıydı.
Ancak bu hatalardan büyük ders çıkarmaları sayesinde II. Dünya Savaşı’nda Normandiya çıkarmasında başarılı oldular. (Ahmet Yavuz, Başkomutan, Kırmızı Kedi, s.110.)
ÜÇ BÜYÜK KAZANÇ
Türk ordusu adına üç büyük kazançtan bahsedebiliriz:
İlki zaferin sağladığı büyük moral güçtür.
İkincisi, İtilaf çıkarmasına karşı yapılacak savunma hazırlıkları için gerekli zamanın kazanılmasıdır.
Üçüncüsü ve en önemlisi, Osmanlı başkentinin erken bir işgalle karşı karşıya kalmamış olmasıdır.
SONUÇ
18 Mart Deniz Zaferi, takip eden aylarda yapılan başarılı kara muharebeleriyle Çanakkale Zaferi’nin temel taşlarından ilkidir. Bütünüyle Çanakkale Savaşı ise yeni Türkiye’nin önsözünün yazıldığı, vatan bilincinin Mehmetçik kanıyla yüceltildiği ve Mustafa Kemal’in millete önder olarak armağan olmasına yol açan mukaddes mücadelenin tarihsel izdüşümüdür...
Şehitlerimizin ve gazilerimizin aziz hatıraları önünde tazimle eğilirken zafere emek verenleri saygı, minnet ve rahmetle anıyorum.
