Geçen yazılarımda, yakın tarihimizin eylül ayındaki önemli günlerine değinmiştim.
O yazıdan bu yana o önemli günlerden bazılarının anma törenlerine katıldım. Tarih sırasına göre biri, “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti”nin 4 Eylül 1919’daki kuruluş kongresinin 105’inci yıldönümüydü.
O kongre bir başlangıç kongresiydi. Hem Kurtuluş Savaşımızın merkezi yönetiminin kuruluşunun başlangıcıydı. O vakte kadar ülkenin birçok yerinde harekete geçen, “işgale direniş” hareketlerinin artık bir araya getirilmesi sürecine girilmişti. Hem de o hareketin ülke çapındaki siyasi yönetimini üstlenecek olan “Halk Fırkası”nın temelini oluşturacaktı.
Tabii bir de dört yıl sonra Ankara’da “siyasal parti” haline gelişinin yıldönümü var. O da 1923 yılının 9 Eylül günü.
Ben bu yıl ikisine de katıldım. Ve bundan çok mutluluk duydum.
Tabii 9 Eylül günü, aynı zamanda Milli Kurtuluş Savaşımızın fiilen sona erdiği, İzmir’in işgalden kurtarılması günü. O da yakın tarihimizin önemli günlerinden biri.
Onun da bu yıl da çok büyük katılımlarla ve coşkulu törenlerle kutlandığını televizyonlardan izledim.
Tüm yurttaşlarımıza kutlu olsun.
***
Katıldığım törenlerdeki izlenimlerime gelince...
4 Eylül’de Sivas’ta, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kuruluş gününün 105’inci yıldönümü törenine katılan “devlet erkânı” arasında Meclis Başkan Vekili Celal Adan ile Sivas Valisi Yılmaz Şimşek ile belediye başkanı Adem Uzun vardı. Cumhurbaşkanı bir kutlama mesajı göndermişti. CHP dışındaki partilerden de BBP Başkanı Mustafa Destici ile AKP TBMM Grup Başkanı Abdullah Güler katılmıştı.
CHP ise o resmi devlet töreninde genel başkanı Özgür Özel başta olmak üzere, kendi protokolündeki kişilerin tümüne yakınıyla birlikte genel ve yerel yöneticilerinden geniş bir katılımla yer almıştı.
***
Sivas’taki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğindeki kuruluşundan sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kuruluşunda da etkili çoğunluğu Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin üyeleri oluşturuyordu.
Türkiye Büyük Millet Meclis ordularının da başkomutanlığına seçilen, Mustafa Kemal Paşa’nın yönetimindeki Meclis, Türkiye’nin işgal altında kalmayan bölgelerini doğrudan doğruya yöneten, işgal altında bulunan bölgelerini ise işgalden kurtarmayı hedefleyip o hedefe ulaşmayı başaran Meclis’ti. Savaşın zaferle sonuçlanması başarıldıktan sonra, barış düzenine ulaşmak da gene o Meclis’in görevi oldu. O görevin yerine getirilmesi de artık güvenlik önlemleri ihmal edilmeden sürdürülecek siyasal çalışmalarla mümkün olacaktı.
O çalışmaların yürütülmesi için de, bir siyasi partiye ihtiyaç vardı. O partinin kurulması da Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin bir siyasal partiye dönüşmesiyle sağlandı.
***
1922’nin gene bir eylül günü, İzmir’in de düşman işgalinden kurtulduğu günün yıldönümü olan, 9 Eylül 1923 günü Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığında ve cemiyet üyelerinden bir kısmının katılımıyla, dönemin İçişleri Bakanlığı’na bir dilekçe verildi. Yeni parti resmen kuruldu. İlk adı Halk Fırkası’ydı. İlk hedefi başkanlarının yönetimi altında Cumhuriyetin kuruluşunu sağlamaktı.
O aşama da tamamlandı. 29 Ekim’de ilan edilen Cumhuriyetin cumhurbaşkanlığına o zamanki adıyla “reisicumhurluğu”na yeni partinin de başkanı olan Mustafa Kemal Paşa seçildi.
***
29 Ekim’de “cumhuriyet”in ilanı Meclis’teki yeni Halk Partisi Meclis Grubu’nun katkısıyla gerçekleştikten sonra, cumhurbaşkanlığına seçilen Mustafa Kemal Paşa, partisindeki liderlik görevini fiilen İsmet Paşa’ya devretmiştir. İsmet Paşa bu durumu, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin tüm merkezlerindeki yöneticilerine gönderdiği bir genelgeyle bildirmiştir. Genelgenin tam metni şöyledir:
“Bütün İllerdeki Müdafaai Hukuk Merkezlerine,
Yeni seçim münasebetiyle, Gazi Mustafa Kemal Paşa hazretleri tarafından yayınlanan umdeleri havi beyannamede bahsedildiği üzere Halk Fırkası kurulmuştur. Meclis’teki Halk Fırkası Grubu, tüzüğü tespit etmiştir.
Bu tüzük hükümlerine göre, Umumi Reisliğe, Fırka’nın kurucusu olan Gazi Mustafa Kemal Paşa hazretleri seçilmiştir. Kendileri daha sonra cumhurbaşkanlığına seçilmiş olmalarından dolayı, Fırka Umumi Reisliği vazifesini fiilen görmeye beni vekil tayin ettiler.
Bütün vatana kurtuluş ve bağımsızlığı getiren Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti, barış devrinin feyizli gelişmelerini sağlamaya çalışmak üzere, bugünden itibaren Halk Fırkası’na dönüşecek ve cemiyetin bütün idare kurulları, Halk Fırkası idare kurulları olarak vazifeye devam edeceklerdir... Dünkü Müdafaai Hukuk Cemiyeti, bugünkü Halk Fırkası idare kurullarıyla vazifeye başlıyorum.”
20 Kasım 1923
Halk Fırkası Reisi Umumi Vekili
İsmet.
***
Bu konuya bundan sonraki yazımda devam edeceğim.
