Bu yazıda, ülkemizde insanların çocuklarının eğitimine ve geleceğine ilişkin bakış tarzları konusundaki bir gözlemimi ve buna bağlı üzüntümü dile getirmek istiyorum.

Türkiye’nin, evinde teleskop yapan ilk kadın astronomu eşim Prof. Dr. Zehra Dökmen’in yeğeni Koralp Gök ziraat mühendisi, eşi Nurcan Gök ise istatistik uzmanıydı. Erken emekli oldular. Nurcan Gök, çocukluğundan gelen hevesle amatör astronom olmaya niyetlendi, evlerinin bodrum katını atölyeye çevirip teleskop yapmaya başladı. Bu olay ülkemizde bir ilkti, zahmetli, bir aynayı bizzat bir ayda yapıyordu.

JÜPİTER’İN MÜRİTLERİ (!)

Nurcan Gök’ün amacı teleskobu çocuklara ve yetişkinlere tanıtmak ve sevdirmekti. Evinde kendi imkânlarıyla yaptığı teleskobu okullara hediye etmeye başladı. Gök ailesi maddi birikimlerini kullanarak teleskop yapıyordu ve muhtemelen ileride bu işten para kazanmayı umuyordu.

Ben Satürn’ün halkasını, Jüpiter’in çevresinde açık seçik dönen uydularını göklerin teleskobunda izledim. (Galile Galileo’nun, Jüpiter’in çevresinde dönen uyduları olduğunu keşfetmesi, bilim tarihinde bir devrimdir. Çünkü o günlerde Güneş dahil gökyüzündeki her şeyin Dünya’nın etrafında döndüğü zannediliyordu. Oysa öyle değilmiş, meğer Jüpiter’in de müritleri (!) varmış.)

PES ETMEDİLER

Karıkoca Gök’ler, hafta sonlarında çocuklarını ve yüce gönüllülük göstererek onlara eşlik eden astronomi uzmanı Prof. Dr. Ethem Derman’ı da yanlarına alarak bagajına teleskoplar yükledikleri arabalarıyla pek çok şehre gittiler, astronomi şenlikleri düzenlediler, okullara teleskop hediye ettiler. Ancak masraflarını karşılayacak düzeyde teleskop satamadılar, maddi birikimleri bitti. Bu işten vazgeçtiler.

Gök’ler teleskoptan vazgeçti ama pes etmedi, çocuklar için sandalye, masa yapmaya başladılar. Ürettikleri şeyler kısa zamanda tutuldu, üç atölye ve mağaza açtılar, yanlarında eleman çalıştırmaya, hatta ihracata başladılar.

Niçin böyle oldu? Çünkü toplum, teleskoba değil, sandalyeye teveccüh göstermişti. İbni Sina’nın, “İlim ve sanat iltifat görmediği ülkeyi terk eder” dediği rivayet edilir.

UFKUN ÖTESİNİ GÖREBİLMEK

Gök’lere “Piyasada çocuk sandalyesi niçin tutuldu” diye sordum. “Ana babalar çocuklarının geleceğine önem veriyorlar” diye cevapladılar.

Olabilir. Ancak satrançta iki hamle ötesini görebilenler çocuk sandalyesi, on hamle ötesini görebilenler teleskop satın alır. Satrançta on hamle ötesini görenler Mars’a seyahat filmleri, iki hamle ötesini görenler ise “Uyanış Selçuklu, Diriliş Ertuğrul” türünden diziler çeker. Görünen o ki Takiyüddin’in rasathanesini yıktıran anlayıştan günümüze, bu topraklarda astronomi dirilmedi.

Toplumda itibar gören bir kişi, “Batılılar uzaya niçin uydu gönderiyor? Bana sorsalar göğün hangi katında, hangi meleğin bulunduğunu onlara söylerdim” demişti. Zaten bir zamanlar birileri de “Aşağıdan meleklerin bacaklarına bakıyor, üstelik gök ilmi tekin değildir” gerekçesiyle Takiyüddin’in rasathanesini yıktırmıştı.

TELESKOP - SANDALYE İLİŞKİSİ

Teleskop ile sandalye arasında bence tarihsel bir ilişki daha var. Rivayete göre bir arkadaşı, Galile Galileo’ya “Dünya’nın Güneş’in etrafında döndüğünü söylüyorsun. Sana inanmak istiyorum ama göğe bakınca Güneş’in bizim etrafımızda döndüğünü görüyorum” der. Bunun üzerine Galileo arkadaşını bir gece çalışma odasına davet eder, döner sandalyesine oturtur, onun soluna da bir mum koyar. Oda zifiri karanlıktır, arkadaşına başını çevirmemesini söyler, sandalyesini sağından soluna doğru döndürmeye başlar. (Arkadaşının dünyası da batıdan doğuya doğru dönmektedir.)

Kişi, önce mumu yani Güneş’in doğuşunu, sonunda da mumun görünmez olduğunu, yani Güneş’in battığını görür. Galileo, ona gerçeği bu teşbihle anlatmıştır.

Bence Galileo, hem âlimdi hem muallim. Kilise, az kalsın onu öldürecekti. Âlimler, muallimler ve pozitif bilim iltifat görmezse ne sandalye döner ne teleskop satılır. Sadece sandalye satılır.

PROF. DR. ÜSTÜN DÖKMEN