Kullandığım ürünleri dışında, Devlet Yatırım Bankası’nda mali ve ekonomi tahlil uzmanı olarak çalıştığım dönemde yatırım projelerinin değerlendirmesinde görev aldığım, 1978 yılında da genel müdür olarak görevlendirildiğim Sümerbank’la kişisel bağım, ilişkim de vardır.
Sümerbank’a ilişkin bilgileri yineleyeyim:
Sümerbank; faaliyet alanına giren fabrika ve tesislerin etik ve projelerini hazırlamak, yatırım, kuruculuk işletmecilik, bankacılık yapmak her türlü marka üretimini pazarlamasını gerçekleştirmek, ülkenin gereksinim duyduğu yönetici, teknik eleman yetiştirmek amacıyla 11 Temmuz 1933 tarihinde 2262 sayılı yasa ile 20 milyon TL sermayeli bir devlet iktisadi teşebbüsü olarak kurulmuştur. Kuruluşta Osmanlı döneminden intikal eden Bakırköy pamuklu dokuma; Feshane (Defterdar) yünlü dokuma, Hereke ipekli dokuma, Beykoz deri ve kundura fabrikaları Sümerbank’a devredilmiştir.
Sümerbank’ın ana kuruluş işlevi, uygulamasına başlanan Birinci Sanayi Kalkınma Planı’nda yer alan yatırımları gerçekleştirmek olmuştur. Birinci sanayi planı, girdisi, hammaddesi ülke içinde sağlanan sanayileri kurmaya yönelik ithal ikamesini, hammadde ihracatına değer katmayı amaçlayan, birbirini destekleyen sanayi dallarına yatırım açısından teknik, bölgesel dağılım açısından da dengeli bir plandır. Sümerbank eliyle planın başarılı şekilde uygulanmasıyla, Türkiye hızlı kalkınma sürecine girmiş, iktisat tarihçisi Kuznets’in beş evreli gönenç ekonomisine geçiş modelinde üçüncü aşama olan kalkış (take off) evresine girmiştir.
Sümerbank, ülkenin gereksinim duyduğu temel sanayi kollarını kurup geliştirmenin yanı sıra nitelikli işgücü, yönetici yetiştirerek de ülke ekonomisine katkıda bulunmuştur.
Sümerbank’ın faaliyette bulunduğu sanayi dalları, müesseseler ve işletmelerin özeti şöyledir:
Tekstil, dokuma sanayisi, pamuklu dokumada Adana, Adıyaman, Bakırköy (dokuma-konfeksiyon), Denizli, Diyarbakır, Ereğli, İzmir (basma), Nazilli (basma), Kahramanmaraş, Malatya, Nevşehir fabrikaları; yünlü dokumada Defterdar, Hereke, Bursa merinos fabrikaları; kendir sanayisinde Taşköprü fabrikası; halıcılık sektöründe Diyarbakır, Bünyan, Hereke, Isparta, Pertek halı ipliği fabrikaları; deri ayakkabı sanayisinde Beykoz deri kundura, Tercan, Sarıkamış ayakkabı işletmeleri, Van deri kundura, Çanakkale sentetik deri fabrikası; taş ve toprağa dayalı sanayi Filyos ateş tuğlası, Yarımca seramik, Konya krom magnezit, Sivas çimento fabrikaları; kimya sanayisi Gemlik sunğipek tesisleri, Tarsus tekstil boyaları fabrikası, Salihli valeks ve palamut fabrikası; Yıldız çini porselen; Bozüyük, Bolu, sunta lamine lif sanayisi.
Sümerbank selüloz, kâğıt, demir-çelik sanayilerine de yatırım yapmış, bu alandaki müesseseleri, SEKA, Karabük demir-çelik olarak ayrı tüzel kişilik, KİT statüsüne dönüştürülmüştür.
Sümerbank’ın yatırım alanının, tekstil makineleri üretimi, kimya sanayisine yönlendirilmesi planlanmış, Gaziantep’te tekstil makineleri fabrikası kurulması, Tarsus tekstil boya fabrikasının, ülkenin mensucat boyaları talebini karşılayacak şekilde tevsi ve modernize edilmesi, Gemlik tesislerinde ürün çeşitlendirmesi planlanmış ancak 1980 darbesi ardından özelleştirme saplantısı projelerin uygulanmasına olarak vermemiştir.
Sümerbank ayrıca altı bağlı ortaklığı, Mannesmann boru fabrikası dahil 20’yi aşkın iştirakiyle faaliyetini genişletmiş, çeşitlendirmiştir. Sümerbank, yatırımlarını büyük ölçüde kendi olanaklarıyla finanse etmiştir. Bünyesinde bulunan bankanın amacı da kurumu faaliyetini, yatırımlarını dış kaynak aramadan fonlamaktır. Banka kaynaklarının büyük bölümü müesseselerin finansmanına ayrılmıştır. Sümerbank, ambargoların uygulandığı, kuvertür tesis edilemeden akreditiflerin açılamadığı 1978 yılında dahi kâr etmiştir. Değerlendirmelerde yalnız muhasebe kârı dikkate alınmakta, sosyal kârlılık toplum açısından daha anlamlı olmasına karşın, göz ardı edilmektedir.
Sümerbank, 1980 öncesi müesseselerin bağlı oldukları, iştirakleri, 400’ü aşkın mağazası, 30’ü aşkın şubeli bankası, 40 bini aşkın çalışanı ile Türkiye’nin küresel yazında da örnek alınan en büyük holdingidir. 1980 sonrası, çoğu kurum gibi özelleştirmenin, AKP’nin kötü yönetimi hışmına uğramış, rant yaratma, yandaşı zengin etme uğruna tasfiye edilmiştir.
