Orta vadeli programların (OVP) iyimserliğine, ekonomide başarı öykü, söylem, övgü ve övünmelerine karşın yaşanan gelişmeler, TÜİK’in verilerinde dahi ekonomide zor yılların beklendiğini göstermektedir. AKP iktidarının başarımını nesnel olarak değerlendirebilmek için, iktidara gelişi 2002 yılından bu yana ekonomideki gelişmeler, “Temel Ekonomik Büyüklükler” tablosuyla özetlenmiştir.
TEMEL EKONOMİK BÜYÜKLÜKLER
| 2002 | 2022 | 2023 (GT) | |
GSYH (cari USD, milyar) | 240 | 906 | 1.067 |
Kişi başına gelir (cari USD) | 3.608 | 10.659 | 1.067 |
Büyüme hızı (yüzde) | 7.9 | 5.5 | 4.4 |
Dış ticaret açığı (cari USD milyar) | (15.5) | (109.5) | (112.0) |
Cari işlemler açığı/GSYH (yüzde) | (1.0) | (5.3.) | (4.0) |
Dış borç stoku (cari USD milyar) | 130.4 | 458.5 | 475.8* |
İç borç stoku (milyar TL) | 149.4 | 4.035.4 | 6.069.6** |
Fiyat artış hızı (TÜFE) | 29.7 | 64.3 | 65.0 |
GT: Gerçekleşme tahmini
* Haziran/2023
** Eylül/2023
Not: Eksiler parantez içinde gösterilmiştir.
ABD Doları (USD) 2002-2022 döneminde yüzde 60 değer yitirmiştir.
BÜYÜME
2002 yılında yüzde 7.9 olan büyüme hızı 2022 yılında yüzde 5.5’e gerilemiş, 2023 yılında da yüzde 4.4 olacağı tahmin edilmiştir.
2002-22 döneminde GSYH, cari USD değeriyle 240 milyar USD’den 906 milyar USD’ye yükselmiş, cari USD değeri yıllık büyüme hızı yüzde 6.9 olmuştur. Dolar enflasyonuna göre düzeltildiğinde yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 4.4 olmaktadır. GSYH ölçeğine göre dünyada ilk 10’a girmesi hedeflenen Türkiye ilk 20’sinin de dışında kalmaktadır.
Kişi başına gelir cari USD değeriyle 2002-22 döneminde yaklaşık 3 kat artarak 3.608 USD’den 10.659 USD’ye yükselmiş, cari USD değeri ile yıllık ortalama artış hızı yüzde 5.5, enflasyon etkisi giderilmiş USD’ye göre yüzde 3.1 olmuştur.
2002-22 döneminde kişi başına gelir cari USD değeri ile en yüksek düzeyine 12.020 USD olarak 2014 yılında ulaşmış ise de bu düzeyini koruyamamıştır. OVP’de kişi başına gelirin 2014 yılında 12.412 USD olarak ulaşacağı hedeflenmişken gerçekleşirse bu hedefe 2023 sonunda ulaşabilecektir.
DIŞ TİCARET
İhracat 2002 sonunda 254 milyar USD, ithalat daha hızlı artışla 364 milyar USD’ye ulaşmış, dış ticaret açığı 110 milyar USD olmuş, ihracat/ithalat oranı yüzde 70 düzeyinde kalmıştır. 2002 yılında cari işlemler açığının 15.5 milyar USD olduğu dikkate alındığında açık cari USD değeri ile 7 kat artmıştır; ihracatın ithalatı karşılama oranı yükselmemiştir. 2023 yılı için dış ticaret açığı 112 milyar USD ihracatın ithalatı karşılaşma oranı yüzde 70 olarak tahmin edilmiştir.
CARİ İŞLEMLER DENGESİ
Cari işlemler açığı 2002 yılında 1.5 milyar USD, cari işlemler açığı/GSYH oranı binde 6 düzeyinde iken, 2022 yılında açık 48.4 milyar USD, açığın GSYH oranı da yüzde 5.3’e yükselmiştir. 2023 için tahmin, açığın 42.5 milyar USD’ye, GSYH oranının da yüzde 4 gerileyeceği yönündedir.
BORÇLAR
Dış borçlar, 2002-22 döneminde 130.4 milyar USD’den yüzde 25 oranında artarak 458.5 milyar USD’ye yükselmiştir. Dış ticaret açığı, yanlış finans politikalarının yanı sıra dış borç artışında etken olmuştur. Dış borç/ihracat oranı yüzde 180’e, dış borç/GSYH oranı da yüzde 50.6’ya yükselmiştir. 2023 haziran sonu itibarıyla da dış borç 425.8 milyar USD’ye yükselmiştir.
İç borçlar; merkezi yönetimin iç borcu 149.4 milyar TL’den 2022 sonu itibarıyla 4.035.4 milyar TL’ye, Eylül 2023 sonu itibarıyla da 6.069.6 milyar TL’ye yükselmiş, faiz giderlerinin de 582 milyar TL olacağı tahmin edilmiştir. Bütçe açıkları yanı sıra, dövizle borçlanarak kur riski alınması KKM uygulaması iç borçlarda hızlı artışa yol açmıştır. Devletin geliri TL iken dövizle borçlanma, finans kurallarına aykırı bir hata olmuştur.
FİYAT ARTIŞI
2002 yılında yüzde 29.7 olan TÜFE enflasyon oranı 2022 yılında yüzde 64.3’e yükselmiştir. 2023 yılı için de yüzde 65 olarak tahmin edilmiştir.
Gelişmeler, enflasyon, işsizlik, devalüasyon, gelir dağılımının bozulması, finansal istikrarsızlığın artması gibi sorunların gelecek yıllarda da süreceğini göstermektedir.
