AKP iktidarı mı yoksa örtülü Cumhur koalisyonu mu dense daha doğru olur; biriktirdiği tortu, bırakacağı enkaz görünür olandan çok daha ağırdır.

Yılın ilk iki ayında 200 milyar TL’yi aşan bütçe açığı, yıllık 100 milyar doları aşkın dış ticaret açığı, yüzde 60’ın da altına düşmüş ihracatın ithalatı karşılama oranı, 4 trilyon TL’yi aşkın merkezi yönetim iç borcu, 450 milyar dolar dış borç, eksi rezervli, en az 50 milyar dolar açığı olan Merkez Bankası, resmen yüzde 55.2, gayri resmi yüzde 100’ün üstünde enflasyon, resmi rakamlar dahi ekonomik enkazın göstergeleri. Ayrıca Hazine’nin taahhütlerinden doğacak yükümlülüklerin tutarı da kesin olarak açıklanmıyor. Sorun yalnız ekonomik değil, sağlık ve eğitim alanındaki çöküntü, ülkenin geleceği açısından giderilmesi gereken daha da önemli sorunlar.

Ülkenin acil, insancıl sorunu, deprem enkazını kaldırmak, depremzedelere sağlıklı yaşam koşulları sağlamak. Yazılanlar, iyi niyetli dileklerden öte gitmiyor. Ülkeyi yönetmeye talip olanların, kamuda idari görev alanların çözümü fiilen gerçekleştirmeleri beklenir. Belli orunların, unvanların, sorumluluk, yükümlülükler getirdiği de üstlenilmelidir. Başarılı işadamları ile de çalıştım. İş kurarken, girişim yaparken ilk aranan yönetecek kişiyi bulmaktı. Başarıyı, para değil, yönetim yeteneği getiriyor. Deneyimlerden esinlenerek deprem yıkıntısı sorununa çözüm için öncelikle yönetici koordinatör bulmak yetkilemek gerekiyor. Bulunursa kişi ekibini de kurar, planlamasını da yapar, finansman konusunu da büyük ölçüde çözer.

Amaç, herhalde yıkılan binaların bire bir benzerini yapmak, kibrit kutularını andıran bitişik bir yapılaşma ya da asker kışlasını andırır sosyal konut inşaatı olmamalı. Mimari estetiği olan, kullanışlı ufak da olsa bahçelerle ayrılmış, yeşil alanları, sosyal tesisleri de olan yerleşim alanları oluşturmak amaçlanmalı. Şehir plancıları, mimarlar, ülkenin düzgün ve yetenekli insanları bu konuda yaratıcılıklarıyla katkıda bulunabilirler. Önemli olan iyi niyet, özveri, güveni vermek.

Enkazı kaldırmanın, projenin maliyeti ağır. Bu konuda 2 trilyon TL, 100, 126 milyar dolar hatta daha aşkın maliyet tahminleri var. Düzgün, finansal, yetenekli yönetici bulunabilirse gerçek maliyet de sağlıklı şekilde belirlenir. Yapılan iç ve dış bağışlar, bir fonda toplanmalı, ciddiyet, güven sağlanırsa iç ve dış bağışların artması da beklenir. DASK Deprem Sigortası zararın ne kadar bölümünü karşılıyor, karşılayacak ödemeler konusunda kamuoyu sürekli aydınlatılmalı, enkazın da herhalde kurda değeri olacak. Sağlanacak her kuruş, her santim dahi depremzedelerin gereksinimlerinin karşılanmasında kullanılmalıdır. Bildiğim kadarıyla Dünya Bankası’nın (IBRD) uzun süreli, düşük faizli kredileri var. Ciddi bir sosyal kalkınma projesiyle gidildiğinde kredi de sağlanabilir.

Amaç, konutların sigorta ile karşılanmayan, maliyetini depremzedelere bedelsiz sağlamak olmalıdır. Ancak gerçekleştirmek için bir finansman planı hazırlanmalı, nereden nasıl ek kaynak sağlanabileceği belirtilmelidir. Konutlar tam bedelsiz sağlanamıyorsa, çok düşük kira ve ileride düşük bedelle satın alma, opsiyonlu leasing alternatifleri de düşünülebilir. Depremzedeye bedelli satış herhalde akla dahi getirilmemelidir.

İhalelelerin yapıldığı, inşaatların başladığı ya da başlayacağını okuyor, dinliyoruz. Zemin etütlerinin yeterliliğini bilmiyorum ama gösteriş, yandaş müteaahit, müteahhit kollama anlayışıyla işe başlanmamalıdır. Başkanlık sisteminde, seçime az süre kala başkanın önemli, bağlayıcı kararlar almaması politik etik kuraldır. Süre az hâlâ başkan için karar alma yetkisinin kısıtlanması nedeniyle topal ördek (lame duck) sıfatı kullanılır. Trump dahi bu politik etik kurala uymuştur. Bu etik kurala da uyulmalıdır.

Vatandaş egemenliğin kendinde olduğunu içselleştirir, bunu adaylara, yöneticilere sezdirir, kabul ettirir, oyunu muhtardan vekilliğe değin her aşama seçimde kamuya hizmet etme, kamu yararı gözetme lehine kullanırsa enkazı kaldırmak en azından kolaylaşır.