Mattel firması tarafından 1959’da üretilen Barbie, bu yıl ellinci yaşını kutluyor.
Tarihçiler II. Dünya Savaşı’nı, Hitler’in ordularının 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgaliyle başlatırlar. Oysa, ne büyük bir yanılgıdır bu!.. Hitler, Almanya’da iktidara geldiği 1933 yılında önce oyuncak askerlerle çocukların düşlerini, oyunlarını işgal etmiştir. Nazi propagandası içeren oyuncak askerleri üreten Hausser fabrikası, dünya oyuncak tarihinde bilinmeyen, çok önemli bir rol daha oynamıştır!.. Her şey Hamburg’da yayımlanan ‘Bild Zeitung’ adlı magazin gazetesinin sayfalarında başlar… Gazetenin yöneticileri, okurlar tarafından çok sevilen Bild Lilli adlı karikatür kahramanını bir oyuncağa dönüştürmeye karar verirler. Bir kadın kahraman olan Lilli’nin oyuncağı 1955 yılında, Hausser fabrikası tarafından üretilir.
Barbie bebeğin doğuşu
Amerikalı oyuncak imalatçısı Eliot Handler, karısı Ruth ile gezmek amacıyla gittikleri İsviçre’de bir oyuncakçıda Bild Lilli’yle karşılaşırlar. Gazete sayfasından çıkarak oyuncakçı vitrinine yerleşen Lilli’yi Handler çifti çok beğenir. Amerika’ya apar topar dönerek, 1959 yılında ‘Barbie’ adlı bir oyuncak üretirler. Bu oyuncak, Lilli’nin ikiz kardeşi olup, sadece boy olarak birkaç santim daha büyüktür. O güne kadar yapılan bebeklerin dışında kadınsı görünümü olan Bild Lilli’nin, çocuklar tarafından beğenileceği düşüncesine Eliot Handler ve ortağı Harol Matson karşı çıksalar da, Ruth Handler, kızı Barbara’nın bebeği çok sevdiğini ve ürettikleri Barbie’nin tüm dünya çocukları tarafından kapışılacağını savunur. Bild Lilli’nin Amerikalı ikizi de adını zaten Handler çiftinin kızları Barbara’dan almaktadır. Tüm tartışma, kız çocukların göğüsleri olan bir oyuncak bebekle oynayıp oynamayacaklarında kilitlenir. Almanya’da doğan göğüslü oyuncak bebeğin Amerika’ya taşındığında büyüyen sadece boyu değildir. Ruth Handler’in tasarladığı ilk Barbie’nin vücut ölçüleri 98-45-83’tür!.. Ne var ki, oyuncak piyasasından eleştiriler gelmekte gecikmez. Barbie bebeğin erkeklerin cinsel fantezilerine alet olduğu ve kız çocuklarının henüz olgunlaşmamış bedenlerine yabancılaştıklarına dair tepkiler Ruth Handler’in geri adım atmasına neden olur ve de Barbie bebeğin göğüsleri küçültülür.
Harold Matson’ın soyadının ilk hecesi ve Eliot Handler’in de adının ilk hecesinden oluşan Mattel firması, 1964 yılında ‘Füzeler Savaşı’nı kazanır ve patentini satın aldığı Almanya’da üretilen göğüslü Lilli bebeği tarih sayfasına gömer. Barbie’nin göğüsleri füze savaşı konusunda Almanya’nın ABD’ye karşı aldığı ikinci yenilgidir. Nazi döneminin ünlü füze uzmanı Von Braun’u Amerika’ya kaptırması Almanya’nın ilk hezimetidir. Ne gariptir ki, Barbie bebeğin göğüslerinin büyütüldüğü yıllarda Amerika, Ay’a ulaşacak füze projelerini de aynı hızla büyütmekteydi. 1964’te Amerika, Orlando’da bataklık bir alanda bulunan Merrit Adası’nı Cape Kennedy uzay üssüne dönüştürmek için inşaata başlamıştı. Aynı yıl, Ruslar Ay’a ulaşma konusunda Amerika’nın önündeydiler. 12 Ekim 1964’te ‘Voskhod 1’ adlı araç Vladimir Komarov, Konstantin Feoktistov ve Boris Yegorov adlı kozmonotları uzaya taşıyarak, birden çok ilk insanlı uçuşu başarıyla gerçekleştirmişlerdir.
Uzay savaşının Ruslar ve Amerikalılar arasında bilim alanında yaşanıldığı 1960’lı yıllarda, Barbie çılgınlığı tüm dünyayı etkisi altına almaya başlar. Öyle ki, o yıllarda bir saniyede iki Barbie bebeği satılmaktadır!.. Bu arada, Handler çiftinin oğulları Kenneth, Barbie’nin yeni üretilen erkek arkadaşı ‘Ken’e de adını vermiştir. İri göğüslü oyuncak bebek üreticisi Ruth Handler’i 1970 yılında kötü bir haber beklemektedir: Ruth göğüs kanseridir!.. Ameliyatta bir göğsü alınan Ruth, sağlık nedeniyle Barbie serüvenini kapatır. Üretilen protez göğüslerin rahatsız ve kullanışsız olduğunu gören Ruth, estetik protez uzmanı Peyton Massey ile birlikte bu alanda daha kaliteli ürünler yapmaya karar verir. Kurdukları ‘Ruthton Inc.’ firmasında ürettikleri protez göğüsler kısa sürede kanserli kadınların yüzünü güldürür. Firma ayrıca, ameliyatta göğsü alınan kadınlar için mayo da üretmiştir. Ruth Handler, 2002 yılında ayrılır dünyadan… Ne gariptir ki, iri göğüslü oyuncağı üreten Ruth’un, sonradan kurduğu protez göğüs imalatında çalıştırdıkları da, Barbie fabrikasından emekli olmuş teknisyenlerdir!..
Bilinmeyen bir Füze Savaşı’nın iki kahramanı olan Bild Lilli ve Barbie’nin ender bulunan ve çok değerli olan ilk örnekleri İstanbul Oyuncak Müzesi’nde sergilenmektedir. İtiraf etmeliyim ki, müze çalışmalarına başladığım ilk yıllarda Barbie bebeğe önyargıyla bakıyordum. Tüketim toplumu yaratmanın, cinselliğin, Amerika hayranlığının ve uzun bir listeye sığacak daha pek çok olumsuzluğun simgesi olarak görünüyordu gözüme. Listede haklı olduğum maddeler yok değildi elbette… Ama tanık olduğum şu olay, yargı terazisinin karşı tarafına da çok önemli bir ağırlık koymama neden oldu:
İstanbul Oyuncak Müzesi’ni tasarlarken, hazırladığımız ilk yer Uzay Odası olmuştur. İşte, bu odanın kapısına gelen bir anne içeriye girmeden, başını şöyle bir uzatarak baktıktan sonra, elinden tuttuğu altı, yedi yaşlarındaki kız çocuğuna şunları söyler: “Gel kızım gidelim, bu oda erkek çocukların oyuncaklarıyla dolu.” Anneye göre uzay konulu bir odada kızları ilgilendiren bir şey olamazdı! Uzay Odası’nın kapıya yakın camekânında sergilenen astronot kıyafetli bir Barbie vardı… Kız çocuğu onu göstererek, “Ama anne bak, burada Barbie var, girebiliriz” dedi… Barbie bebeği fazla süslü, takıp takıştıran, sürüp sürüştüren bir kadın simgesi olarak görebiliriz. Unutmamalıyız ki, Barbie karakterlerinin neredeyse tümünde çalışan kadın imajı vardır. Astronot Barbie olmasaydı, o kız çocuğu annesini Uzay Odası’na sokamayacak, belki de hayallerine Ay’ı, yıldızları ve tüm gezegenleri koyamayacaktı!..
