Donald J. Trump, Amerika’nın 45. başkanı olarak göreve başladı. Başkanlık yemini sonrası beklendiği gibi ‘sıra dışı’ bir konuşma yaptı. Amerikan ana akım medyasında ‘modern zamanların en milliyetçisi’ diye nitelenmekte gecikilmedi. Trump’ı dinlerken aklıma Barack Obama’nın 2009 ve 2013 konuşmaları düştü. Tekrar dönüp baktım.
***
Obama’nın iki konuşması da ‘neoliberal değerler’ üzerinde yükselmişti. İlkinde, Amerika’nın ‘kurucu belgelerine inanç, meşruiyet, miras ve sorumluluk’ kavramları öne çıkmıştı. İlk siyahi başkan olarak “Amerika’yı yeniden yapmak”tan söz ederken, ‘Hıristiyan, Müslüman, Yahudi, Hindu ve inanmayanlardan oluşan çeşitliliğe’ vurgu yapmış, ‘dünyaya emsal olmaya’ odaklanmıştı.
İkinci yemininde ‘Amerika’nın geleceğine inanç’ öne çıkartılmıştı. Amerikalıları ‘istisnai yapan değerlere’ atıf yaparken, dış politikada ‘askeri güçle desteklenen diplomasi vaadi’ vardı. Ve elbette ‘ABD’nin diğer uluslar için de ‘umut kaynağı’ olması teması tekrarlanmıştı.
Obama’nın ‘insanlık ideallerine’ ‘hizmetlerinin’ göstergesi sekiz yıllık icraatları. Karnesindeki kırıklar malum -bu ayrı yazının konusu-.
***
Trump’ınki ise Amerikan neoliberal perspektifine adeta meydan okuma oldu. ‘Amerika’yı yeniden inşa etmek’ klişesini o da kullansa bile ABD kurumsal yapısına zehir zemberek eleştiriler yöneltti. “Bu törenin farkı iktidarın bir yönetimden bir diğerine geçmesi değil, Washington DC’den Amerikan halkına geri verilmesi” popülist kurgusuyla ABD’de küçük bir grup ayrıcalıklının serveti paylaşmayı reddettiği, vatandaşları değil kendisini koruyup kolladığını söyledi. Çuvaldızı neoliberal düzene batırdı: “Onyıllardır Amerikan sanayisinin hilafına yabancıların sanayilerini zenginleştirdik. Başka ülkelerin ordularını finanse ederken, kendi ordumuzun düşüşüne izin verdik. Başkalarının sınırlarını korurken kendimizinkini korumayı dışladık. Amerika’nın alt-yapısı onarıma muhtaçken dışarıda trilyonlarca dolar harcadık.”
Dünyaya mesajları işitilmedikti: “Kimseye yaşam biçimi dayatmayacağız. Bütün ulusların çıkarlarını koruma haklarını tanıyacağız. Eski ittifakları güçlendirip, yenilerini oluşturacağız.” Obama’nın hep kaçındığını yaptı ve “Medenileşmiş dünyayı birleştirerek radikal İslamcı terörizmi yeryüzünden tamamıyla sileceğiz” diyerek açıkça ‘İslamcı terörizm’i andı. Bu akıllara Bush’un 2000’lerin başında ‘İslamofaşizmi’ yeniden gündeme sokma girişimine paralel bir hat getiriyor. Bush’un girişimi Ortadoğu’da-ki savaşlarla geri tepmiş, yerini Obama’nın ‘ılımlı İslam’ yatırımı almıştı.
***
Trump ne yapacak bilmiyoruz. Belirsizlikler hiç bu denli yüksek olmamıştı. Amerika’daki tartışmaları izleyince göze çarpan dış politika guruları Kissinger/Brzezinski üzerinden bir bilek güreşi.
Obama’nın Brzezinski’den esinli ‘Çin’le işbirliği/Rusya ile çatışmacılık’ temasının yerini Trump’la birlikte Kissinger esinli ‘Rusya ile işbirliği/Çin ile çatışmacılık’ alacakmış izlenimi yaratılıyor. Bu iki güç arasında oluşan hattı bölmeye çalışırken ‘zayıf halkalar’ İran/Kuzey Kore’ye yüklenileceği anlaşılıyor.
Trump’ın eli kolu Afrika’yı sarmış Çin’in ekonomik meydan okumasına takıldığı açık. ABD’yi yeniden sanayileştirmek, emek ve üretim odaklı bakışı Pekin karşıtı retoriği anlamlandırıyor. AB/NATO’ya karşı Transatlantik hattının ‘buz kesmesine’ sebep olan retoriği de öyle. Ama bu hattı kesmenin maliyetlerini hesaplıyor olsa gerek.
***
Kimileri de Trump’ın ‘iyi polisi’, ekibinin bir kısmı, Kongre ve medyanın ‘kötü polisi’ oynadığı senaryoya işaret ediyor. Rusya’nın temkinli tavrı şüphelerinin tezahürü. Trump’ın Moskova’yı safına çekmek için Ukrayna, NATO’nun yayılması ve Ortadoğu’da ciddi tavizler vermesi gerekeceği açık.
Bunlara ABD’deki rakip kanat geçit verir mi? Geçen yaz The American Interest’teki makalesinde “Artık küresel güç değiliz” demiş olan Brzezinski geçenlerde Trump için “Akıllı bir taktisyen fakat bir stratejist mi? Zaman gösterecek ve hangi bedelle” tweet’i atmıştı.
Enterasan bir döneme girdiğimiz açık.
