Sevgili okurlar, sonbahar geldi, okullar açıldı, benim de deniz mevsimim geldi. Senelik iznimi kullanmak üzere kısa bir tatil yapacağım. Ama önce iki haber:
1) Bu akşam Hrant Dink Ödül Töreni var. 2009’dan beri her sene biri Türkiye, biri yurtdışından, umudu çoğaltan bir kişi ya da kuruma veriliyor. Ödül alanların konuşmalarını, sanatçıların konser ve performanslarını içeren töreni Hrant Dink Vakfı’nın sitesinden izleyebilirsiniz.
2) Yavuz Ekinci’nin “Rüyası Bölünenler” kitabı nedeniyle 18 Eylül’de Çırağan Adalet “Sarayı”nda duruşması var. Sarayların kitapları yargılamayacağı günleri beklerken yazara destek vermek isteyenler de duruşmaya bekleniyor.
Giderayak, sizleri 28. İstanbul Tiyatro Festivali’nin (İKSV) bu yılki küratörü Mehmet Birkiye’nin “Tiyatro ve Öteki” diye özetleyebileceğim muhteşem konuşmasıyla başbaşa bırakıyorum.
MEHMET BİRKİYE DİYOR Kİ
“Bireyler bir grup halinde bir araya geldiklerinde, zalim, primitif bir çağın kalıntıları olarak içlerinde yatan vahşi ve yıkıcı tüm içgüdüler ifade edilmek üzere açığa çıkar.” S. Freud
Bu saptama 1921’de yapılmış. Ama 2024’te dünya hâlâ bu güdülerin ortaya çıkacağı koşulları yok edememiş. Bir amaç uğruna bir araya gelen gruplarda, gün geçmiyor ki bu yıkıcı güçler ortaya çıkmasınlar. Dünyanın bir yerinde mutlaka varlar.
Ama bir grup da var ki böylesi şiddet ve zalimliğin ortaya çıktığı pek görülmemiştir. Tahmin ettiniz tabii, bu grup tiyatro seyircisidir. Onlar da ortak bir amaç uğruna bir araya geliyor, onların bir hedefi var.
Ancak bildiğimiz tiyatro tarihinde; bir iki domates, bir iki çürük yumurta, belki birkaç yumruk dışında kayda değer pek bir şey olmamıştır. Görece olarak yıkıcı güdüleri kontrol altındadır.
Yani savaş çıkarmamışlar, bir yeri yağmalamamışlar, linç girişiminde bulunmamışlardır.
Başka bir tanımla söylersek ne seyirciler ne de oyuncular birbirlerinin ötekisi olmuşlardır. Neden mi? Çünkü zaten herkesin ötekisi olabilecek birileri sahne üstüne çıkmıştır: Lago, Mefisto, III. Richard vb. gibi. Yani seyirciye pek iş düşmez.
Sahne üstündeki bize benzeyen kişiler, bu korkunç ötekilerle birlikte hayatın içinde sürüklenirler. Belli ki kader -burada yazar oluyor- “ötekileri” acı sonlara mahkûm edecek ve bizler de iyi birer insan olmanın keyfini yaşayacağız.
Ama bu keyif yaşanırken dramatik gereklilik olarak -Aristoteles’in başımıza bela ettiği kurallarından biri- tatsız bir şeylere daha katlanmak zorundayızdır; bu kötüler yani “ötekiler” kaçınılmaz sonlarına doğru yuvarlanırken utanmadan kendi fikirlerini söylerler, tartışırlar, rasyonel nedenler ortaya koyarlar.
‘ÖTEKİ’NİN KONUMU HAYATİDİR
Örneğin: Kral Lear’de Edmund ki tiyatro jargonunda adı “Piç Edmund”dur. Ve gayrimeşru olduğu için mirastan hak alamayacaktır. Ve bu nedenle kötücül bir alçağa dönüşür, meşru kardeşinin kuyusunu kazar.
Utanmadan da kendini savunur:
“Bir kardeşten on beş ay sonra doğdum diye niçin göz yumayım o baş belası göreneklerin bana kıymasına? Niçin izin vereyim beni mirastan yoksun bırakan insanların o eleştirel bakışına?”
Evet, çok ayıp. Haklı bir yanı var mı? Galiba var.
Ve işte böylelikle tiyatro öteki ile ilişki kurmamızı, kabul etmesek bile anlamamızı sağlar.
Bu ötekinin mutlaka bir kişi olması ya da bir topluluk olması da gerekmez. Bir inanç, insana ait bir güdü, kısacası her şey olabilir.
Eğer iddia ettiğimiz gibi seküler, adaletli, demokratik, insan haklarına saygılı bir dünya istiyorsak işte bu dünyada “ötekinin” konumu hayatidir.
Öteki ile çatışma, şiddet içermeyen ilkel güdülerin olmadığı bir alana çekilmelidir.
Kişisel kanım, böylesi bir hedefe ulaşmamızı sağlayabilecek en etkin yöntemlerden biri de tiyatrodur.
Bu nedenle ki tiyatro hayatımızda daha çok yer almalıdır. Umarım 28. İstanbul Tiyatro Festivali hayatımızda tiyatroya daha çok yer açar.
