Yılların gazetecisi Hıfzı Topuz‘la ‘ne olacak sektörümüzün hali’ni konuştuk

Holding patronlarının baskısıyla basın özgürlüğü darbeler yedi. Göze batan gazete çalışanları ve köşe yazarlarının işine son verildi. Bugün Başbakan, “Sen patronsun. At bunları gazetenden.Sustur” diyebiliyor.
Başbakan televizyon dizilerine bile karışır oldu. En son örneği de Muhteşem Yüzyıl. “Nasıl olur? Bizim atalarımız böyle değildi” diyor. Ama bütün bu baskılar karşısında dünyada sosyal medya gelişti.

Yılların eskitemediği gazeteci Hıfzı Topuz. Doksan yılı geride bırakmış. Gazetecilik geçmişi neredeyse 70 yılı buluyor. Yaşamı boyunca kimler gelmiş, kimler geçmiş. Gazeteciliğe başladığımdan beri ağabey bellediğim Hıfzı Topuz’la geçmişten bugüne uzun bir söyleşi yolculuğu yapıyoruz.
Son olarak “Ardından Yıllar Geçti” adlı seninle yapılan bir nehir söyleşi kitabı yayımlandı. Orada dikkatimi çeken senin sosyalizm anlayışın. Bu nedenle zaman zaman da sakıncalı oldun. Bunu anlatır mısın?
H.T. - Ben elhamdülillah solcuyum, sosyalistim. Solun sağında değil, solundayım. Düpedüz sosyalistim, sosyal demokrat değilim. Bu konuda hiç ödün vermedim, hiç sağa kaymadım. Hiçbir hükümete satılmadım, yandaş olmadım. Hiçbir siyasi partiye girmedim. Bağımsızlığımı savundum.
Bir tek partiye girmeyi istedim. Ama o zaman da UNESCO’da görevli olduğum için Mehmet Ali Aybar’ın kurduğu Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) giremedim.
Özetlemek gerekirse dünyanın her tarafında benim en yakın arkadaşlarım bağımsız solcular oldu. Ben onlarla aynı duyguları yaşadım, aynı heyecanı duydum. Latin Amerika’da, Kara Afrika’da, Fransa’da, Avrupa’nın başka ülkelerinde birtakım sol liderlerle çok yakın arkadaşlıklarım oldu.
Böyle bir girişten sonra sana benim sol anlayışımın ne olduğunu anlatayım. Türkiye’nin bağımsızlığını koruyabilmesi için dış politikada bağımsızlık ilkelerinin saptanması şarttır. Yani ABD ve AB ülkeleriyle ilişkilerinde bağımsızlık politikası uygulamalı, köle olmamalı, satılmamalıdır. Bir de asla komşu ülkelerin iç işlerine karışmamaktır. Biz Atatürk’ün döneminde komşu ülkelerin iç işlerine hiç karıştık mı? Şimdiyse her şeye bulaşmaya kalkışıyoruz. Bize ne? Bulaştıkça da batıyoruz. Üstelik hep yanlış ata oynuyoruz.
Ankara’nın Suriye politikasını mı kastediyorsun?
H.T. - Evet. Ne oldu? Beşşar Esad devrilebildi mi? Ayrıca bize neydi? Angaje olduk, Esad’ı devirmeye kalktık. Kendimizi her an bir savaşın içinde bulabilirdik. Güç kurtulduk.
Demin söylediğim gibi dış politikada bağımsızlığı korumak lazım. Bunun ardından emperyalist ülkelerin küreselleşme mavi boncuğuyla bütün dünyaya emperyalizmi yaymalarına alet olmamalıyız.
Ayrıca Türkiye’de ulusal varlıkların, hazine arazilerinin, ormanların, suların satılmasının önüne geçilmelidir. En önemli ilkelerden birisi de güçler ayrılığını korumaktır.
Ama bizim Başbakan da güçler ayrılığının önünü kestiğini söylüyor...
H.T.- Bunun da ileri demokrasi anlayışı bu. Dünyada herkes buna gülüyor. Ayrıca benim sol anlayışımda Kürt sorununun çözümü için mutlaka barışçıl yollara gitmek de var. Burada da birtakım provokasyonlara alet olmamaya dikkat etmek gerekiyor.
Bir de insanların sosyal adalet kavramına uymaları şarttır. Sendikal hakları güven altına almalıyız. İkide bir sendikal hakları sınırlarsanız o ülkede demokrasi, sosyal adalet kalmaz. Sosyalizmin görevi bunları yerine getirmektir.
Peki, hükümetin kentsel dönüşüm politikasına ne diyorsun?
H.T.- Kentsel dönüşüm adı altında yağmacılık yapılıyor. Ama bu Türkiye’ye özgü bir hastalık değil. Yağmacılık bütün dünyada salgın haline geldi.
Yerel yönetimlerin demokrasinin temel taşları olduğu söyleniyor. Ama bizde öyle değil. Birtakım belediyeler CHP’nin eline geçti diye iktidar bunlara düşman kesildi.

Sol güçbirliği yapmalı

Baskılara karşı bütün solun, ilerici güçlerin, Atatürkçülerin birleşmeleri lazım. Artık aradaki anlaşmazlıklar son bulmalı, bu gericilik etkisine karşı baraj kurulmalıdır

En son örneği Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’ne yapılanlar değil mi?
H.T. - Olacak şey değil. Bütün solcuların Yılmaz’a (Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı Büyükerşen) destek olmalarını istiyorum. Yalnız Yılmaz mı? İzmir’de Aziz Kocaoğlu, bütün CHP’li belediye başkanları ve belediyeler aynı durumda.
Hükümet neredeyse iç savaş açmış durumda. Bu belediyeler sanki düşmanları. Her gün soruşturmalar, yeni yeni dava dosyaları ortaya koymalar... Neden öbür belediyelerin üzerine gidilmiyor da sadece CHP’li belediyelerin üzerine geliniyor?
Bak, demokrasinin bir kuralı eğitimde laiklik ilkesinden vazgeçmemek, seçimlerde barajı kesin olarak düşürmek çok önemli. Şu milli eğitimin durumuna baktığımda böyle bir dönüşümün olabileceği akla gelir miydi diye düşünüyorum. Sarsılmaması gerektiğine inandığımız ilkelerle büyütüldük. Ama o ilkelerden geriye hangileri kaldı acaba?
Bunların taarruza uğrayabileceği kesinlikle aklımıza gelmezdi. Ama bu sadece Türkiye’de olmuyor. Bütün Avrupa’da da bu sıkıntılar yaşanıyor. Hızla bir yerlere doğru gidiliyor ama ileriye değil geriye...
Bunun da adı ileri demokrasi olmuyor mu?
H.T. - İleri demokrasi buysa... Bak, her yerde din sömürüsü almış başını gidiyor. Bütün toplum, sosyal yaşam üzerinde din baskısı var. Buna göz yumarak çağdaş uygarlığa ters düşüyoruz.
Gençlik inanılmaz baskı altında. Bu baskıya karşı bütün solun, ilerici güçlerin, Atatürkçülerin birleşmeleri lazım. Artık aradaki anlaşmazlıklar son bulmalı. Bu gericilik etkisine karşı bir baraj kurulmalıdır. Çeşitli sol gruplar arasındaki anlaşmazlıklar unutularak güçbirliği sağlanmalıdır. Benim sol anlayışım budur.
Doksan yaşını idrak etmiş bir gazeteci ağabeyimiz olarak Türkiye’de ve dünyada basın ve medya sektöründeki evrimi nasıl değerlendiriyorsun?
H.T. - Ben gazeteciliğe başladığım zaman baş yazarlar gazete sahipleriydi. Baban (Selim Ragıp Emeç) Son Posta’nın, Necmettin Bey’le (Sadak) Kazım Bey (Şinasi) Akşam’ın, Falih Rıfkı Atay, Hüseyin Cahit Yalçın, hepsi baş yazar ve gazete patronuydu. Yazıişlerine de gazetenin sahibi yön verirdi. Ama o dönem gazetecinin bağımsızlığı vardı.
Dönemin Başbakanı Adnan Menderes gazete patronlarıyla iyi ilişkiler kurmayı basını etkilemek olarak görüyordu. Ama yazıişleri kadroları ve köşe yazarları bağımsız hareket ediyorlardı. Bu sözünü ettiğim insanların hepsi Atatürkçü, laik, çağdaşlaşmadan, aydınlanmadan yanaydı. Yani bilime ve akla inanıyorlar, hurafelerle dünya sorunlarına çare arama peşinde koşmuyorlardı. Benim gazeteciliğe başladığım dönemde Nurcular basına girmemişti.
Derken gazeteler yavaş yavaş büyük sermayenin eline geçmeye başladı. Önce Habib Edip Törehan basın sektörüne girdi. Yeni İstanbul gazetesini çıkarmaya başladı. Arkasından Safa Kılıçlıoğlu Yeni Sabah’ı satın aldı. Sonuç olarak büyük holding sahipleri basın ve medyaya el attılar.

Türkiyede bağımsız basın kalmadı

Sence basın ve medya, holdinglerin eline geçince sektörde nasıl bir değişim yaşandı?
H.T. - Holding patronları ihale alma ve başka iş çıkarları nedeniyle hükümetlerle iyi ilişkiler içine girdiler. Bu holding patronlarının medya organları muhalif yayınlar yapınca hükümetler bunlara baskı yapıyor.
Özetlemek gerekirse holding patronlarının baskısıyla basın özgürlüğü darbeler yedi. Göze batan gazete çalışanları ve köşe yazarlarının işlerine son verilir oldu. Bugün Başbakan, “Sen patronsun. At bunları gazetenden. Sustur” diyebiliyor.
Benim gazeteciliğe başladığım basın artık kalmadı; büyük sermaye işi oldu. Bu koşullar altında basın ve medya sektöründe çalışanlar bağımsızlıklarını tümden yitirdiler. Direnenler azınlıkta kaldı, büyük baskılar görmeye başladılar. Bugün Silivri’de yatan gazeteciler bu direnişin kurbanlarıdır.
Basın böyle. Televizyon da büyük sermayenin eline geçti. Birkaç tane küçük televizyon kanalı bağımsız kaldı. Öbürlerinin hepsi hükümetin yandaşı oldular. Başbakan televizyon dizilerine bile karışır oldu. En son örneği de Muhteşem Yüzyıl. “Nasıl olur? Bizim atalarımız böyle değildi” diyebiliyor. Ama bütün bu baskılar karşısında dünyada başka bir gelişme oldu.

Sosyal medya dünyaya
egemen oluyor

Sosyal medyanın ortaya çıkışını mı kastediyorsun?
H.T. - Evet. Sosyal medya klasik iletişim araçlarına rakip duruma geldi. Haberi gazete ya da televizyon vermiyor ama insanlar sosyal medyada haberleşiyorlar. Bunun örneklerini Arap Baharı’ndaki gençlik hareketlerinde gördük.
ABD’de Wall Street’i basanlar sosyal medya üzerinden haberleşen gençlerdi. Artık bütün dünyada gençler sosyal medya üzerinden haberleşiyorlar. Bu, klasik medyanın karşısında büyük rakip haline geldi. Gittikçe de gelişiyor.
Buna karşı önlemler almaya kalkıyorlar. Ben yarının medya savaşını bunların başarısında görüyorum.

Batı, Neo-Osmanlıcılık düşleriyle alay ediyor

Peki, sence Arap Baharı nasıl sonuç verdi?
H.T. - Arap Baharı her ülkede tam bir fiyaskoyla sonuçlandı. Arap Baharı’yla eski diktatörler devrildi, yerlerine yeni ama şeriatçı diktatörler geldi. Bölgeye Müslüman Kardeşler hâkim oldu. Bir de dikkatinizi çekmek istediğim bir nokta var. O bölgede emperyalizmin dümen suyunda giden diktatörlere hiçbir şey olmadı. Onlar hâlâ yerlerinde duruyorlar. Arap Baharı artık Arap Kışı’na döndü. Bir kötülükten öbür kötülüğe gittiler. Bak, Suriye’de Esad rejimini devirselerdi demokrasi mi gelecekti?
Daha açık söylemek gerekirse, çevre ülkelerin yöneticileri ABD’yle iyi ilişkiler içindeyse bizimkiler de onlarla iyi ilişkiler kuruyor. ABD’yle kötü ilişkileri olan liderlerle ise bizimkilerin ilişkileri anında bozuluyor.
Batı’yı çok iyi tanıyan bir gazeteci olarak Dışişleri Bakanı Davutoğlu’nun neo-Osmanlıcılık hayallerinin Batı’da nasıl tepki uyandırabileceğini düşünüyorsun?
H.T. - Bunu hiç kimse ciddiye almıyor. Bize gülüyorlar. Bir de etkilemeye çalıştığımız ülkelerde sempati yaratıyor muyuz? Ona bakalım. Mümkün değil. Osmanlı’dan gelen bize karşı bir antipati hâlâ devam ediyor. O zaman biz hangi hayalin peşinde koşuyoruz?

PORTRE

HIFZI TOPUZ

İstanbul, 1923 doğumlu. Ortaöğrenimini Galatasaray Lisesi, yükseköğrenimini İÜ Hukuk Fakültesi’nde yaptı. Strasbourg Üniversitesi’nde devletler hukuku ve gazetecilik alanlarında yüksek lisans ve doktora derecelerini aldı. 1947-58 arası Akşam gazetesinde önce muhabirlik, ardından yazıişleri müdürü olarak çalıştı. İstanbul Gazeteciler Sendikası’nın kurucuları arasında yer aldı; bir dönem başkanlığını yaptı. Paris’te UNESCO Genel Merkezi’nde iletişim sorunları ve gazetecilik eğitimi projelerini yürüttükten sonra 1959-83 arası Özgür Haber Dolaşım Şefi olarak görevlendirildi. TRT’de 1974-75 arası Radyolardan Sorumlu Genel Müdür Yardımcılığı görevinde bulundu. Pek çok kitap yazdı. Çeşitli üniversitelerde uluslararası ve siyasal iletişim dersleri verdi.