Hasanoğlan Köy Enstitüsü, 21 enstitüden 15’incisi olarak 10 Nisan 1941 tarihinden itibaren kurulmaya başlanmıştır. Eğitmen kursları, sağlık kolu, enstitü bölümlerinin yanında Yüksek Köy Enstitüsü bölümü de açılmıştır. Amacı Köy Enstitülerine öğretmen, başöğretmen ve yönetici yetiştirmektir.

Fotoğraftaki 5 kişiden 4’ü Yüksek Köy Enstitüsü öğrencisi, biri de öğretmenleridir. Yüksek Köy Enstitüsü, Talim Terbiye Kurulu kararı ile 19 Eylül 1942 tarihinden itibaren kurulmaya başlanmıştır.

27 Kasım 1947 tarihinde “görülen lüzum üzerine” kapatılmıştır. Bu beş yıla yakın süreçte 374 öğrenci öğrenim görmüştür. 128 öğretim üyesi görev yapmıştır. Bunlar, Yüksek Ziraat Enstitüsü, Devlet Konservatuvarı, Dil - Tarih - Coğrafya Fakültesi ve Bakanlık yetkilileridir. 374 öğrenciden 213’ü mezun olmuştur.

3 öğrenci ölmüş, 21 kadın ve 137 erkek öğrenci de okul kapatılınca dengi okullara gönderilmiştir.

11 öğrenci asistan olarak görevlendirilmiştir. Talip Apaydın, Eskişehir Çifteler Köy Enstitüsü’nde okumuş ve mezun olmuştur. Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü sınavını kazanarak 1943-46 arasında burada okuyarak mezun olmuştur.

ALTIN KADRO

Çifteler Köy Enstitüsü gruplarıyla Hasanoğlan Köy Enstitüsü kuruluş çalışmalarında da görev yapmıştır. Bir nevi köy üniversitesi niteliğinde olan bu okul, Talip Apaydın’ı en iyi şekilde yetiştirmiştir. Tiyatro oyunları, Kütahya Tavşanlı Türküleri tezi ile derlediği türküler Muzaffer Sarısözen tarafından derlenmiştir.

Yazdığı 12 roman, 3 anı ve deneme, 14 öykü, 4 oyun 2 deneme ve derleme kitaplarıdır. Pek çok dergide yazılar yazmıştır. Doğan Kardeş Çocuk Roman Ödülü, TRT Sanat Ödülü, Tütün Yorgunu eseri ile Fikret Madaralı Roman Ödülü, Köylüler romanı ile Orhan Kemal Roman Ödülü, Köylüler romanı ile Edebiyatçılar Derneği Büyük Ödülü, 17 Nisan 2009’da Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Eğitim ödülü, 2009 yılında Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği tarafından Mustafa Necati Öğretmenlik Onur Ödülü’nü almıştır. Burhaniye Belediyesi, Ören’de Talip Apaydın Çamlığı kurmuştur. Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu (TÖDMF), (TÖS) Türkiye Öğretmenler Sendikası kurucusu ve yöneticisidir.

TÖB-DER üyesidir. Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı kurucusudur. Kars Cilavuz Köy Enstitüsü mezunu ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü sınavını kazanan Halise (Sarıkaya) Apaydın ile 1950’de evlenmiştir. Halise Hanım 1943 - 47 döneminde Yüksek Köy Enstitüsü’nde okumuş, mezun olmuştur.

Özellikle tiyatro etkinliklerinde bulunmuştur. Ulvi Uraz onun yeteneği üzerine tiyatro teklifinde bulunmuştur. Tez konusu “Türk Tiyatrosu ve Kadın”dır. Güneş, Su, Toprak çocuklarıdır.

Mehmet Başaran, Kepirtepe Köy Enstitüsü öğrencisidir.

Trakya, 2. Dünya Savaşı nedeniyle boşaltılınca Kepirtepe 22 kadın, 244 erkek öğretmenleri liderliğinde 5 grup halinde trenle Hasanoğlan köyüne getirildi. 18 Nisan - 7 Aralık 1941’de Hasanoğlan Köy Enstitüsü’nün kuruluşunda önemli imece çalışmalarında bulunmuşlardır.

Hasanoğlan Köy Enstitüsü’nün temelinin atıldığı 10 Temmuz 1941’de buradan ayrıldıkları 7 Aralık 1941 tarihleri arasında 9 bina yaptırmışlardır. Geri kalan 13 binayı 13 Köy Enstitüsü yapmıştır.

Köyde şadırvan, su getirme çamaşırhane yapımı da gerçekleştirmişlerdir. Mehmet Başaran’ı Mehmet Başaran yapan başlangıcıdır. Başaran daha sonra Kepirtepe Köy Enstitüsü’nü bitirir.

Sınavla Hasanoğlan Köy Enstitüsüne girer. (1943 - 1946) Dolayısıyla Hasanoğlan Köy Enstitüsü’nün kuruluş dönemi 1941-46 tanıklarından biridir.

Tıpkı Ali Yılmaz, Abdullah Özkucur, Recep (Türköz) Bulut vs. gibi. Eserlerinde bu dönemi yazmıştır. 13 şiir kitabı, 15 anlatı kitabı, 7 eğitim üstüne, 10 çocuk kitabı pek çok dergilerde yazdığı yazıları. TRT 1970 Yarışması, Sabahattin Ali ikincilik ödülü, Memetcik Memet’le Orhan Kemal Roman Ödülü 1997 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü 1998 Truva Kültür - Sanat Ödülü (Edebiyat) Rıfat Ilgaz Onur Ödülü (1998) almıştır.

Tez konusu Kolza ziraatıdır. TÖDMF, TÖS, TÖB-DER üyesidir. Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı kurucusu, 55 kişiden biridir.

Askerde çavuş çıkarılmış, 1959’da İstanbul Ortaokulu öğretmenliğine atanabilmiştir.

Hatun (Efe) Başaran, Kayseri Pazarören Köy Enstitüsü’nü bitirdikten sonra Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nde okumuştur. (1944-47)

1949 Havran’da Mehmet Başaran’la evlenmiştir. İki kızları doğmuştur. Deniz Başaran, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 askeri dönemlerinde çektiklerinden ölmüştür.

KÖYÜMÜZÜN ÇOCUKLARI

Hatun Hanım yazılar yazmıştır. Kendisi 12 Mart 1997’de amansız hastalık sonucu ölmüştür.

Mehmet Başaran Köy Enstitüleri dergisinin çıkarılmasında katkıları çok olmuştur.

Vedat Günyol Türkiye’nin yetiştirdiği önemli yazar, öğretmen, kültür insanlarından biridir. 100 yaşına yaklaşan bir çınardır. Milli Eğitim Bakanlığı Neşriyat Dairesi’nde görevlidir.

Aynı zamanda bir yüksekokulda görev yapması istenir. O da Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü ister. Burada yaptığı öğretmenliğini hiç unutamaz. Soran, sorgulayan köy çocukları onu çok etkiler. Onun için “Hasanoğlan bana öğretmenliği öğretmiştir” diyecektir.

Köy Enstitüsü etkinlikleri onu derinden etkiler. İşte fotoğrafta görüldüğü gibi kendi yaptıkları tren istasyonu (1943) önünde tam 23 Mayıs 1993’te bu fotoğrafı çekmişler. Köy çocuklarıdır bunlar. Yaratıları ile hem kendileri hem de ülkemizi yurtiçi ve yurt dışında tanıtmışlardır.

Ankara Garı’ndan Yahşiyan’a kadar tren yolunun uzatılması kararı alınır. (1914) 82 km’lik yol 1919’da tamamlanır. 1 Ağustos 1919 Cuma günü ilk sefer başlar.

DÜNYA EĞİTİM SİSTEMİNE BÜYÜK ARMAĞAN

Bu hat çevresini çok etkilemiştir. Kırıkkale 6 fabrika, Elmadağ, Barut fabrikası, Hasanoğlan’da Köy Enstitüsü, Lalahan’da Zootekni Tiftik ve hayvan çiftliği, Kayaş’ta kapsül, Mamak’ta maske fabrikaları... Cumhuriyetin önemli kurumları olmuşlardır.

Bu yörelerin her yönden gelişimine katkıları çok olmuştur.

13 Mart 1944 Pazartesi günü tamamlanmış Hasanoğlan Tren İstasyonu eşya indirilme ve yüklenmesine açılmıştır. Bu hareket köyü öyle etkilemiştir ki bugün 6 mahallenin birisinin adı İstasyon Mahallesi’dir. Bu enstitülerin yaptığı istasyon binası 1997 yılında yıkılmıştır. Bugün yerinde sac bir barakadır istasyon binası. Fotoğrafın tamamı kaybolmuştur.

Onları en derin saygılarımla anıyorum. Bu fotoğraf, Köy Enstitülerinin Anadolu’daki köy çocuklarında yarattığı değişimi ne de güzel anlatmıyor mu, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin dünya eğitim tarihine armağan ettiği bu eğitim olayını kendi köylümüzün çocuklarının başarıları olarak göstermiyor mu?

Başta Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Hasan Ali Yücel, enstitülerin kurucusu, kuramcısı, uygulayımcısı İsmail Hakkı Tonguç olmak üzere bu eğitimde emeği geçen herkesi tekrardan saygılarımla anıyorum.

Bu efsane dönem, tıpkı Kurtuluş Savaşımız gibi asla unutulmayacaktır. Aydınlanma sürecektir.

ALİ KINACI
EMEKLİ ÖĞRETMEN