Yassıada davaları, talihsiz üç idam kararının arkasına sığınılarak unutturulan, somut verilere ve tanıklara dayanılarak sonuçlandırılmış yargılamaların da yer aldığı bir süreçtir.
Eski Türk Ceza Kanunu’nun anayasayı ihlal suçunu cezalandıran ünlü 146’ncı maddesine Yüksek Adalet Divanı’nın getirdiği yorum, eleştirilmek ne kelime yerden yere vurulmuştur.
Ama sıkıyönetim askeri mahkemesinin Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkında aynı gerekçelerle verdiği idam kararı TBMM’de, Yüksek Adalet Divanı kararını eleştirenlerin ortak girişimiyle “üç bizden üç sizden” intikamını da dillendirenlerce onaylanıp 6 Mayıs 1972’de yerine getirilmiştir.
Şayet idam cezası 57’nci Hükümet tarafından kaldırılmamış olsaydı “Kumpas” olduğu açıkça itiraf edilen son dönem davalarında verilen yüzlerce ömür boyu ve ağırlaştırılmış ömür boyu hapis cezasına çarptırılanların sonlarının ne olacağına ilişkin soru, pek çok kişinin kafasında durup durmaktadır.
İntikam hissinin en ağır bastığı bir süreçten geçerken insan değinmeden geçemiyor.

***

Amacım Yassıada davalarının siyasal yönünü tartışmaya açmak değil.
Kimi somut dosyaları anımsatmak.

***

Meslek yaşamımda Atatürk’ün iki başbakanı İsmet İnönü ile Celal Bayar’ı da izleme olanağını buldum. İkisinin de ortak yönü, Türk Harfleri Yasası’nın kabulünün ardından Arap abecesini hiç kullanmamış olmasıydı.
Yassıada duruşmalarında da neredeyse yanında oturduğum Bayar, zorlanmasına karşın kuralını değiştirmemişti.
İzmir’in 15 Mayıs 1919’da işgalinden önce İttihat ve Terakki Partisi İzmir Sorumlu Temsilcisi Mahmut Celal Bey (Bayar) Ödemiş’te toplantılar yapmış, işgalin ardından da Galip Hoca takma adıyla ulusal kurtuluş hareketine eylemli olarak katılmıştı. Ödemiş’in Mursallı köylüleri Bayar’a hem güvenmiş hem de işgalcilerden saklamışlardı.
Köye borcunu anıtsal bir çeşme yaptırarak ödemek istiyordu. Artık Cumhurbaşkanı idi ama parası yoktu.

***

Bayar, kralın davetlisi olarak Afganistan’a gittiğinde saray bahçesinde dolaşırken karşılaştığı Afgan tazısını okşamış, kral hazretleri de konukseverlik gereği tazıyı Bayar’a armağan etmişti.
‘Bastı’ adı verilen tazı Türkiye’ye getirilip bir süre Çankaya’da bakılmış, ardından Gazi Orman Çiftliği Hayvanat Bahçesi’ne gönderilmişti.
Kim aklına düşürdüyse Bayar, anıtsal çeşmenin parasını Atatürk Orman Çiftliği’ne Bastı’yı satarak çıkarmaya niyetlenmiştir.
Bir akşam yemeğinde konuyu Tarım Bakanı Nedim Ökmen’e açmış, o da çiftlik yöneticilerine aktarmıştır.
Mali zorluk çeken çiftlik yönetiminin belirlediği bilirkişi, dişisi olmadığı için üreme değeri bulunmayan ve sadece ziyaretçilere gösterilebilecek tazının 1000-1500 lira edebileceğini bildirmiştir.
Ancak Bayar bu fiyata kızmış ve yaveri aracılığıyla 2 bin sterlin (20 bin lira) istediği haberini iletmiştir.
Tanıklara göre Tarım Bakanı Ökmen bile fiyatı duyduğunda “Alt tarafı bir it, 20 bin lira eder mi?” diye tepki göstermiş, ama istek büyük yerden geldiği için çiftlik yönetimini ikna(!) etmiştir. 20 bin lira çeşme yapımında kullanılma koşuluyla İzmir Valiliği’ne gönderilmiştir.
İfade veren tanıklar; Atatürk Orman Çiftliği Müdürü Tarık Rona, Veterineri Hadi Olcay, Müdür Muavini Sefa Aloğlu, Hesap İşleri Şefi Fuat Belge, Ticaret Şefi Fatih Utku, Hayvanat Bahçesi Şefi Hakkı Şemsettin ile Tarım Bakanlığı Müsteşar Muavini Enver Erlât ve Başyaver Faik Taluy’un anlattıkları iddiayı doğrulamıştır.
Yüksek Adalet Divanı, irtikap suçu (nüfuzunu kullanarak haksız kazanç sağlama) nedeniyle Bayar’a, indirim yaparak 4 yıl 2 ay, Nedim Ökmen’e de indirimsiz 5 yıl ağır hapis cezası vermiştir.
Köpek Davası diye küçümsenen davanın özeti böyledir.
Kimi dosyaları irdelemeyi sürdüreceğiz.