Avrupa Birliği’nin (Topluluğun) nihai ekonomik amacı, ekonomik-parasal birliği sağlayıp tek para birimi EURO’ya geçiştir. Birliğe üye olma ile EURO’ya geçiş farklı koşullara bağlıdır. AB’de parasal birlik, tek para birimine geçiş farklı olması nedeniyle sağlanamamıştır. Günümüzde İngiltere, Danimarka, İsveç de dahil on ülke EURO bölgesine dahil olmamış, kendi ulusal para birimlerini, yasal zorunlu değişim, ödeme aracı olarak kullanmayı sürdürmüşlerdir. EURO bölgesi dışı on ülkenin, Birlik ekonomisi içindeki payları ağırlığı üçte bir gibi azımsanmayacak boyuttadır. EURO’ya uzanan yol henüz tamamlanmamıştır. Yunanistan EURO’dan çıkarsa birlik içinde EURO kullanmayan ülke sayısı on bir olur.
Üye ülkenin EURO’ya geçişinin kabulü koşulları Topluluk (Birlik) anlaşmasının ek protokolünde şöyle belirlenmiştir:
• Üye ülkenin yüksek düzeyde sürdürülebilir ekonomik uyuma, uzlaşıya ulaşması.
• Üye ülkenin ulusal yasal düzenlemelerinin, Topluluk (Birlik) anlaşması hükümleri ile, Avrupa Merkez Bankaları Sistemi (ESCB) statüsü ile uyumlu, bağdaşır olması; yasal yakınlaşmanın sağlanması.
Topluluk anlaşmasına göre, yüksek düzeyde sürdürülebilir ekonomik yakınlaşma, uyum, uzlaşı 4 kritere (ölçüte) göre değerlendirilmektedir.
• Fiyat istikrarı.
• Finansal durumun, kamunun finansman dengesinin sürdürülebilirliği.
• Döviz kurunun en az iki yıl süreyle Avrupa Para Sistemi döviz kuru mekanizmasının belirlediği marjlar içinde olağan dalga göstermesi.
• Üye ülkenin ekonomik yakınlaşmasının sürekliliğinin göstergesi olarak uzun vadeli faiz oranları.

***

Üye ülke EURO bölgesine katılmadan önce koşulları, ölçütleri kalıcı bir şekilde yerine getirdiğini, getireceğini kanıtlamalıdır.
Avrupa Komisyonu ve başlangıçta Avrupa Para Enstitüsü, kurulduktan sonra Avrupa Merkez Bankası (ECB), ayrı ayrı, birbirinden bağımsız olarak üye ülkenin yasal ve ekonomik uyumunu, yakınlaşmasını değerlendirmekte, bulgularını Avrupa Birliği Konseyi’ne (EU Council) sunmaktadır.
Üye ülkenin EURO’ya geçişinin kabulünde aşamalar, prosedür şöyle belirlenmiştir:
• Avrupa Para Enstitüsü’nün (EMİ), Avrupa Merkez Bankası (ECB) kurulduktan sonra ECB’nin ayrı ayrı, ön inceleme raporları.
• Avrupa Komisyonu’nun ve birliğe üye ülkelerin maliye ve ekonomi bakanlarının katıldığı ECFIN Konseyi’nin önerileri.
• Avrupa Parlamentosu’na danışma, parlamentonun görüşünü alma.
• Üye ülke devlet veya hükümet başkanlarının katıldığı Avrupa Birliği Konseyi kararı.

***

Birlik (Topluluk) anlaşması, Avrupa Komisyonu ve ECB’nin (ECB öncesi EMI’nin) incelemelerinde, pazarların bütünleşmesinin sonuçlarını, üye ülkenin ödemeler dengesini, cari işlemler hesabını, ödemeler dengesindeki gelişmelerin fiyat göstergelerini, emek maliyetinde gelişmeleri dikkate almalarını öngörmüştür.
Birlik anlaşması, EURO’ya kabul için gerekli koşulları yerine getirmeyen üye ülkeler için EURO Bölgesi’ne katılmama, aykırı olma konumu (derogation) öngörmüştür. Aykırı konumdaki üye parasal özerkliğe, kendi ulusal parasını kullanma hakkına sahip olup, EURO Bölgesi’ne katılmış üyeler için geçici ekonomi politikası kurallarına uyma zorunda olmayıp kendi para politikasını belirleme erkine sahiptir. Ancak aykırı konumda olan üye ülkeler de, tek paraya geçiş için gerekli önkoşulları gerçekleştirmekle yükümlüdür. Anlaşma Avrupa Para Birliği’ne katılma konusunda Birleşik Krallık (UK) ve Danimarka’ya özel statü, seçim hakkı tanımıştır.
UK’nin gerekli koşullar oluşsa dahi Avrupa Para Birliği’ne giriş, EURO’ya geçiş taahhüdü yoktur. Bağımsız para politikası izleme erki, yetkisi, seçim hakkı vardır.
Yunanistan’ın durumu ve ülkemize ilişkin EURO’ya geçiş tartışmalarında Birlik anlaşması hükümleri ve ek protokoller göz önünde tutulmalıdır.