Ülkelerin zenginliği nasıl belirleniyor, zenginlik nasıl ölçülüyor? Merkantilist yaklaşımla, kıymetli maden, döviz stoku ile mi? Doğal kaynakları, altın madeni, petrol, doğalgaz yataklarının varlığı ile mi? Beşeri sermayesi, bireylerinin niteliği, becerisiyle mi zenginlik ölçülüyor.
Ülkelerin zenginliğini doğal kaynakları, altın stoku değil beşeri sermayeleri, bireylerinin nitelikleri, becerileri, değer yargıları belirliyor. Ülkelerarası farklı doğal kaynaklar, altın, kıymetli maden varlıkları değil, insan yaratıyor.
Doğal kaynak fakiri yüzlerce irili ufaklı adaya sıkışmış, yüzölçümü Türkiye’nin yarısından az olan Japonya, dünya sıralamasında önde de, Türkiye niçin hep gerilerde. Farkı insan öğesi yaratıyor. Somut örneğini yakın geçmişte yaşadık. Yapılmakta olan bir köprünün halatının denize düşmesinden kendini sorumlu tutup yaşamına elim şekilde son veren Japon mühendis Kishi Ryoichi’nin davranışı ile Türkiye sekiz saat karanlıkta kalırken ortada gözükmeyen, daha sonra olaya açıklama da getiremeyen Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Sayın Taner Yıldız’ın davranışı arasındaki farkın nereden kaynaklandığını kanıtlıyor. Kishi Ryoichi’nin davranışı hüzünlü bir hayranlık doğururken, Sayın Taner Yıldız’ın davranışı sorumluluk yüklenmemesi, kafalarda bazı soruları da doğuruyor. Yerel seçimlerde oy sayımı sırasında trafoya kedi sokan Sayın Bakan, 7 Haziran günü elektrik kesintisi provası mı yaptı, sorusu kafaları kurcalıyor. Yanıtını herhalde 7 Haziran günü alacağız.

***

Milletlerin zenginliğinin doğasını ve nedenlerini araştıran Adam Smith, insan faktörünün öneminin belirleyiciliğini yüzyıllar öncesi görmüştür. A. Smith’e göre, milletlerarası zenginlik farkını, işgücünün beceri, nitelik farkı ile işgücünün üretime katılma oranı belirler. Adam Smith ayrıca zenginlik bağlamında adalet, emniyet, hukuka bağlılığın önemini vurguluyor, bunları çağdaş bir devletin temelleri olarak görüyor. Adam Smith, zenginliğin ölçüsünün toplam değil, topluluğun bireylerinin ortalama zenginliği olarak görüyor. Adam Smith’e göre milletlerin zenginliği için, bireylerin becerisi yükseltilmeli, nitelikli işgücünün istihdamı artırılmalı, zenginlik dengeli dağılmalıdır. Adam Smith, günümüzün neoliberal, refah, zenginlik anlayışına kıyasla çok daha ileridedir.

***

Güncel başarısı olmayan Türkiye, 2023 hayalleri ile avutulmakta, birkaç ay ilerisini göremeyenler, 2023 planları yaparak geleceği görebilmektedirler. 2023 için bir hayal de Türkiye’nin dünyanın en büyük ilk on ekonomisi arasına girebileceğidir. Bu hedef dile getirildiğinde, Türkiye dünyanın en büyük on altıncı ekonomisi konumunda idi. Sonra yerini Endonezya’ya kaptırarak on yedinciliğe geriledi. Ekonomik başarılarımızı (!) sürdürerek, İsviçre ve Suudi Arabistan’ın da ardından on dokuzunculuğa düştük. Bırakınız ilk ona girmeyi Türkiye’nin bu yönetim anlayışı ve beceri düzeyi ile 2023 yılında yirmi büyük ekonomi dışında kalacağı kesindir. Ülkenin gerçek zenginliği insanıdır. İnsanı değersizleşen ülke zengin olamaz.