Virüsün (Covid-19) getirdiği sosyal, ekonomik maliyetlerin finansman yükünün kimler tarafından taşındığı, sonuçta taşınacağı, net yanıtlanmamış sorulardır. Devletler, parasal yardımlarını, sağladıkları destekleri, şirket kurtarma operasyonlarını, vergi ertelemesini, gökten inme gelirleri olmadığına göre, bir yerden, birilerinden alarak kaynak aktarma yoluyla fonlamaktadır.

Devletler, özel kesimden farklı olarak önce giderlerini tahmin etmekte, ardından finansman kaynakları belirlemektedir. Vergiler de, gelirden, servetten, mal ve hizmetlerden alınan vergiler olarak sınıflandırılmakta; vergi türlerinin toplam vergi gelirleri içindeki payları da farklı olmaktadır. Devletin vergi ve vergi dışı olağan gelirleri bütçe harcamalarını karşılamadığında oluşan açık, olağandışı kaynaklarla borçlanma, kamu varlıkları satışı, örtülü bir vergileme olan enflasyonla fonlanmaktadır. Devletin gücünü hangi yönde, kimler lehine kullanacağı, kimden kaynak alarak, kimlere aktarma yapacağı konusunda toplumun varsıl ve yoksul kesimleri arasında çekişme vardır.

Varsıl kesim, gelir ve servetten daha az vergi alınmasını, özel girişime destek ve teşvik verilmesini, oluşacak bütçe açığının da borçlanma ve özelleştirme gelirleriyle fonlanmasını ister. Bu yolla varsıl kesim, ödemesi gereken vergi ile Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) alarak faiz geliri elde ederek, özelleştirme ile de kamu varlıklarını alarak mal varlığını artırır. Kamu altyapı yatırımlarının, yap işlet devret (YİD), daha aldatıcı bir ifade ile kamu-özel sektör işbirliği ile yapılmasını önerir. Bu finansman yöntemi (BOT), XIX’uncu yüzyılda da İngiltere tarafından sömürgelerini sömürme aracı olarak kullanılmıştır. Bu yöntemle gelirler yüklenici firmalar tarafından elde edilirken, verilen garantiler nedeniyle de giderler kamu tarafından ödenmektedir. Yatırımlarda kamu-özel işbirliğinin anlamı, gelirin özele, giderinin de kamuya ait olmasıdır. Siyaset alanında sağcı partiler, devletin gücünü, varsıl kesim lehine kullanırken, solcu partiler, devletin gücünü kamu harcamaları yoluyla yoksul kesim lehine kullanmaya yönelirler. Vergi teşvikinin, desteğinin, özelleştirmenin bir sınırı olduğundan; sürekli bütçe açığı, borçlanma ekonomik istikrarı bozacağından, kapitalist ülkeler bu bağlamda sınırlar getirmek gereğini duymakta, uygulamaktadılar.

***

Maastricht Anlaşması, AB ülkelerinin EURO’ya geçiş koşulları arasında referans değer olarak; yıllık bütçe açığının gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranının yüzde 3.0 düzeyini; toplam kamu borcunun da GSHY oranının yüzde 60.0’ı aşmamasını öngörmüştür. AB ülkeleri, bütçe açığı konusunda genelde referans değere uyum göstermekte; vergileme yerine borç alma, siyasal açıdan finansal duyarsızlık da yarattığından tercih edilmektedir. AB ülkeleri, kamu borçları, yüzde 60.0 referans değerinin çok üstünde olduğundan, 2007-2008 krizinin giderilmesinde maliye politikasını etkin bir araç olarak kullanamamış, para politikasıyla merkez bankalarından soruna çözüm getimeleri beklenmiştir. Virüsün finansmanında da kapitalist ülkeler, merkez bankalarından katkı beklemektedir. EURO bölgesinde virüsün getirdiği mali yüklerin bir bölümü bütçeden karşılanırken, şirket kurtarma, üretimi sürdürme, ekonomiye likidite sağlama, Avrupa Merkez Bankası ile (ECB) ulusal merkez bankalarından oluşan Eurosystem’den beklenmektedir. Bu amaçla süresiz varlık alım programları yanı sıra negatif faiz uygulanmakta, kredi kolaylıkları sağlanmaktadır. ABD’de Fed sınırsız varlık alım programı uygulamakta; kısa sürede toksik varlık alımlarının tutarı 2 trilyon USD’ye ulaşmıştır. Birleşik Krallık Merkez Bankası (BoE) filyal kuruluşu olan BEAPFF aracılığıyla alımı gerçekleştirmekte, bu amaçla açtığı kredi sınırını 438 milyar £’den 738 milyar £ düzeyine yükseltmiştir.

Ülkemizde T. Özal’la başlayan “vergi yerine borç al” politikası sonucu dış borçların 450 milyar USD, iç borçların da 1.5 trilyon TL’ye ulaşması, bütçe açıklarını büyüttüğü gibi dış borçlamayı da zorlaştırmıştır. Dış borçlanma olanağı sınırlı ve kredi temerrüt takas priminin (CDS) yüksekliği nedeniyle pahalı hale gelmesi sonucu, Hazine iç borçlanma yoluyla bütçe açığını fonlama yoluna gitmektedir. Cıkarılan DİBS, ağırlıklı olarak bankalara satılmaktadır. Ancak bankaların TL mevduatının yeterli düzeyde artmaması sonucu TCMB’ye başvurmaları halinde bütçe açığı Merkez Bankası kaynağıyla, daha açık bir deyişle dolanıma banknot çıkarılması yoluyla fonlanacaktır.

Açıklanan destek paketi, bütçe açığı, dış borçlanma güçlüğü nedeniyle ekonomiyi canlandıracak, halkın önemli bölümünün açlık sınırında dahi yaşamasına olanak verecek düzeyde olmamış; getirdiği yük de, reel geliri azalan emekçilerin, sabit gelirlilerin, TL mevduat sahiplerinin üzerine yıkılmıştır.