Bugün 10 Kasım, Mustafa Kemal Atatürk’ün 70. ölüm yıldönümü. Önce söz Mustafa Kemal’in: En doğrusu TBMM’yi Açış Konuşmaları’ndan (konuşmaların tamamı, eski ve yeni biçimleriyle, Meclis’in web sayfasında bulunuyor) seçilen bir üçlü demet yapmak:

1. Toprak Reformu:

1 Kasım 1929:

...çiftçiye toprak verme işi de, hükümetin sürekli izlemesi gereken bir durumdur. Çalışan Türk köylüsüne işleyebileceği kadar toprak sağlamak, ülkenin üretimini zenginleştirecek başlıca çareler arasındadır.

1 Kasım 1936:

Toprak Kanunu’nun bir sonuca varmasını, Kamutayın yüksek çalışmalarından beklerim. Her Türk çiftçi ailesinin geçineceği ve çalışacağı toprağa sahip olması, kesinlikle gereklidir. Vatanın sağlam temeli ve imarı buna dayanır.

1 Kasım 1937:

Bir defa memlekette topraksız çiftçi bırakılmamalıdır.

2. Üniversite

1 Kasım 1937

Büyük davamız, en uygar ve en refaha kavuşmuş ülke olarak varlığımızı yükseltmektir.

Bu, ...üniversitelerimize ve yüksekokullarımıza düşen başlıca görevdir.

Bunun için ülkeyi şimdilik üç büyük kültür bölgesine ayırarak, batı bölgesi için İstanbul Üniversitesi’nde başlanmış olan reform programının daha köklü bir biçimde uygulanmasıyla Cumhuriyete gerçekten modern bir üniversite kazandırmak, merkez bölgesi için, Ankara Üniversitesi’ni az zamanda kurmak gerekir. Doğu bölgesi için Van Gölü sahillerinin en güzel bir yerinde, her aşamadaki okulları ve bunlara ek olarak üniversitesiyle modern bir kültür şehri yaratmak yolunda şimdiden harekete geçilmelidir.

Bu yararlı girişimin, doğu illerimiz gençliğine vereceği verimlilik Cumhuriyet hükümeti için en mutlu bir eser olarak kalacaktır.

3. Egemenliğin Kaynağı

1 Kasım 1937

Dünyaca bilinmektedir ki, bizim devlet yönetimimizdeki ana programımız, Cumhuriyet Halk Partisi programıdır. Bunun kapsadığı prensipler, yönetimde ve politikada bizi aydınlatıcı ana çizgilerdir. Fakat bu prensipleri, gökten indiği sanılan kitapların doğmalarıyla asla bir tutmamalıdır. Biz, ilhamlarımızı, gökten ve gaipten değil, doğrudan doğruya yaşamdan almış bulunuyoruz.

Alıntıların çoğu ölümünden bir yıl önce yaptığı konuşmadan seçildi; bu nedenle ayrıca anlamlı sayılmalıdırlar. Bir nokta daha var. Son günlerde Kürt sorunu konusunda Atatürk’ten çok sayıda alıntı yapılıyor. Ancak toprak reformu yapılmasını istediğine hiç değinilmiyor. İlginç değil mi?

***

Egemenliğin kaynağı ile ilgili alıntı Can Dündar ve arkadaşlarının yapımı Mustafa belgeselinde de yer alıyor.

Bu belgesel ile ilgili yoğun tartışmalar yapılıyor; konu Mustafa Kemal olunca, tartışmalar doğaldır. Giderek, bu konuda uzmanlığı, belgesi, bilgisi olanlar tarafından yorum ve değerlendirmeler yapılmalıdır. Doğal olmayan kimi görüşlerin, eleştirileri olmanın çok ötesine geçmesi, “Gitmeyin, izlemeyin, çocuklarınız görmesin” gibi “yasaklama çağrısı” özelliği taşımasıdır. Ayrıca “yasakçılık” yapanların, başkalarının yasakçılık yapmaları karşısında söyleyecek sözleri olmaz.

Oysa, Mustafa Kemal’in bu topluma kazandırmaya çalıştıklarını, kanımca “özgürleşme” temeline ya da ortak noktasına indirgemek olanaklıdır. Özgürleşme süreci içinde de düşünce ve anlatım özgürlüğünün özel bir önceliği vardır. Özgürlüklerin önkoşulu düşünce ve anlatım özgürlüğüdür. Bu temel üzerinedir ki her türlü “yaratıcılık” yükselir; “yetenekler” gelişir; bilim ve sanat alanlarında ilerleme olabilir.

Özellikle günümüzde düşünce ve anlatım özgürlüğünün içselleştirilmesi, birey olarak da toplum olarak da, yaşamsal bir önem kazanıyor.

Toplum olarak düşünce ve anlatım yasaklamalarının, kimi kişi ve konulara “dokunulmaz” zırhı giydirilmesinin ağır maliyetini on yıllardır ödedik ve ödemeye devam ediyoruz. Toprak reformu ve üniversite konularında olduğu gibi, özgürlükler konusunda da Mustafa Kemal’in ölümünden sonra 70 yılda gelinen nokta, kesinlikle bir başarı öyküsü değildir.

Mustafa Kemal’in kaynağını “yaşamdan aldığını” vurguladığı ilkelerin temel öğretisi ve hedefi genel anlamda özgürleşme ve özellikle de “yasaksız” düşünce ve anlatım özgürlüğü olarak anlaşılmalıdır.