Yaklaşık bir aydır, zaten sürmekte olan çeviri çalışmalarımın yanı sıra çok zevkli bir çalışmanın daha içindeydim. Can Yayınları, Stefan Zweig’ın daha önce “Yarının Tarihi” başlığı altında toplamış olduğum denemelerden birini daha bağımsız bir kitap olarak basmaya karar verdi. Bilindiği gibi, daha önce aynı yazarın “Rotterdam’lı Erasmus’un Zaferi ve Trajedisi” başlıklı denemesi de ayrı kitap haline getirilmişti. Şimdi onun yanına “Montaigne”in de eklenmesiyle, Zweig’ın en ünlü iki biyografik denemesi aynı yazgıyı paylaşmış, yani bağımsızlaşmış oluyor.

“Montaigne” başlıklı denemeyi yayına hazırlarken bir önsözün yanı sıra, kitabın sonu için “Montaigne’in Yaşamı ve Sonrası” başlıklı bir çalışma daha düşünmüştüm. Bu çalışmada sadece bu büyük hümanistin yaşadığı yılları (1533-1592) kapsayan kronolojik bir düzenleme ile yetinmeyecek, Montaigne’in ölümünden geçen yüzyıla kadar uzanan süreç içersinde Batı düşüncesi içersinde nasıl bu kadar yaygın ve kalıcı biçimde sindirilebilmiş olduğunun da izini –elimden geldiği kadar– sürmeye çalışacaktım. Bu konuda kaynak araştırmaları yaparken, sadece Montaigne’in Shakespeare üzerindeki etkileri konusuna ilişkin iki buçuk milyona yakın başlığa rastladığımı söylersem, sözünü ettiğim özümseniş ya da sindirilme durumunun ne kadar ciddi olduğu kendiliğinden anlaşılır. Bu başlıklar altında zamanın akışı boyunca sayısız incelemeler, kitaplar ve tartışmalar bir araya getirilmiş. “Denemeler”in yazarının hayatın her alanına ilişkin görüşleri ve düşünceleri, değişen zamanların değişen düşünsel atmosferlerine göre yandaş veya hasım bulmuş. Ama asıl önemli olan şu ki Montaigne’in evlat edinmiş olduğu Marie de Gournay’ın, yazarın ölümünden hemen sonra “Denemeler”in kendi elyazısı ile notlandırmış olduğu metinleri yayına hazırlamasıyla başlayan bu çalışmalar, dört yüz yıl boyunca kesintisiz sürmüş, sonunda da, “Denemeler”in hazırlıklarına Fransa’da 1906 yılında başlanan ve Montaigne’in 400. doğum yıldönümüne rastlayan 1933 yılında tamamlanan ünlü “Bordeaux Baskısı” (Edition Municipale) ile doruğuna varmıştır.

Bu olguların Batı’da Montaigne’den sonra yetişen kuşaklar için taşıdığı anlam, şudur: “Denemeler”in yazarının ölümünden sonraki her yeni kuşak bu kişi ile ilişki kurduğunda kendisinden önceki bir bilim ve düşünce geleneğinin kendisine kadar –bütün tartışmalarıyla, verileriyle ve sonuçlarıyla- hazırlamış olduğu bir düşünsel zeminle karşılaşmış, böylece de bu zemine kendi tohumlarını ekerek yeni düşünceler, yeni bakış açıları üretebilme olanağına kavuşmuştur. Daha da kısa, şöyle denilebilir: Batı’nın düşünsel geleneği, Rönesans ile oturduğu yörünge doğrultusunda, Montaigne’in yalnızca varlığıyla yetinmemiş, fakat onu çözümleyecek kuşakları da yetiştirmiştir.

Bugünkü yazımı, Prof. Dr. İlber Ortaylı’dan –daha önce de kullanmış olduğum– bir alıntıyla noktalayacağım. Ortaylı, “Abdülbaki Gölpınarlı ve Yeni Nesil” başlıklı yazısında (Tarih Sohbetleri, Profil Yayıncılık, Mart 2011, s. 13-15) şöyle diyor: “Türkiye üniversite öğrencisine klasik edebiyat okuması için donanımı veremiyor… (Gölpınarlı) Şifahi bir dönemin ve kültürün insanıydı, hafıza eğitimini esas alan bir neslin mensubuydu, bugün bu yok. Bugün irfan meclisleri de yok. Çünkü insanlar bir araya geldi mi, iki kişinin üçüncüyü dinleme sabrı yok. Dinlemeden konuşan, okumadan yazan insanların dünyasında dinlemek, disiplinle dinlemek, susmak, saygılı bir dikkatle dinlemek ve o şekilde öğrenmek mümkün değildir… Eğer yaşam biçimimizi ve kültürü tevarüs etme kalıplarımızı değiştirmezsek, yukarıda isimlerini hürmetle yaad ettiğimiz hocalar ve Abdülbaki Gölpınarlı hocaları sadece yâd ederiz, yerine yenileri gelmediği için de vah ederiz…”

\n\n