2023’ten 2024’e kalan teknolojik gelişmeler içinde, iki gelişme özellikle dikkat çekiyor. James Webb Teleskopu’nun (JWT) gözlemleri ve yapay zekâ (YZ) alanında büyük dil modelleri, örneğin Chat GPT.

JWT SARSTI...

JWT, Aralık 2021’de uzaya fırlatıldı ve 2022 içinde ilk gözlemlerini göndermeye başladı. JWT, 2023’te, 13.8 milyar yıl önce “Büyük Patlama” ile başladığı varsayılan evrende “Büyük Patlama”dan sadece 500 milyon ila 700 milyon yıl sonraki halleriyle büyük galaksiler gözlemledi. Bu galaksiler, halen geçerli model kapsamında beklenenden çok daha büyük ve daha olgun yapılardı.

Bilim insanları bunların, “Büyük Patlama”dan hemen sonra nasıl bu kadar çabuk/erken oluştuklarını açıklayamıyorlar. Kimi yorumcular bu bulguların “Büyük Patlama” teorisinin üzerine büyük bir soru işareti koyduğunu iddia ettiler. Kimileri de “çok evren” (multiverse) teorisini desteklediğini savundular. İnsanlığın evreni anlama teorisi/modeli 2024 yılında değişmeye başlayacak, en azından zenginleşmek zorunda kalacak gibi görünüyor.

YZ VE CHAT GPT

YZ, bilgisayarların devasa miktarda bilgiyle/veriyi işlemesiyle eğitilir. YZ neredeyse bir insan gibi kendiliğinden öğrenmeyi, sorun çözmeyi sağlayan bir teknolojidir. Chat GPT bir YZ örneği olarak ilk önce 2022 sonunda kullanıma açıldı. Chat GPT beş günde 1 milyon kullanıcıya ulaştı. Bu sayıya Facebook 10 haftada, Twitter 2 yılda, Netflix ancak 3 yılda ulaşabilmişlerdi. Chat GPT’nin aylık ziyaretçi sayısı Kasım 2022’de 152.7 milyon kişiden 2023 sonunda 1.7 milyar kişiye (dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 20’sine), toplam kayıtlı kullanıcı sayısı da 180 milyon kişiye ulaştı.

Birçok teknoloji tarihçisi, Chat GPT’yi “çağ açıcı bir olay” olarak nitelediler; öğrenme hızı, kendiliğinden ve beklenmedik biçimde geliştirdiği başka dilleri konuşma becerisi YZ uzmanlarını adeta şoke etti. Bu becerinin gerçekleşme biçiminin birçok açıdan karanlık kalması ise derin kaygı yaratıyordu. YZ’nin yararları ve getirdiği yaşamsal riskler üzerine tartışmalar 2023 yılında arttı. YZ kurucuları arasında, “riskleri değerlendirmek için gelişmeyi bir süre durdurmak” fikri öne çıktı ama bu alanda bir gelişme kaydedilemedi.

Bu tartışmalar içinde felsefi ve tarihsel olarak en ilginç tespitleri, bence YZ’nin yeni dil, kültür, din ve siyaset biçimleri yaratmanın yanı sıra finansal krizler, biyolojik silahlar ve sahte haberler gibi felaket risklerine neden olma potansiyeli konusunda endişesini dile getiren Yuval Harari yaptı: Karşımızda, önceki icatlardan, atom bombası gibi tehlikeli teknolojilerden farklı olarak, ilk kez insan müdahalesine gerek kalmadan gelişebilen, karar alabilen bir teknoloji var. İkincisi, Harari, ilk kez bir teknolojinin, “insan uygarlığının işletim sistemini” (dili) hacklediğini savunarak, insanın gezegen üzerinde ayrıcalıklı konumunun tehlikede olduğuna işaret etti.

Kimi yorumcular da YZ’nin, sesle kontrol edilen sanal asistanlar veya otonom araçlar gibi görev otomasyonu sayesinde olağanüstü verimlilik artışına yol açacağına, tıbbi teşhis sürecini, bilimsel araştırma geliştirme çabalarını hızlandıracağına inanıyorlar.

Kimi yorumcular, YZ’nin istihdam ve çalışma yaşamını radikal biçimde değiştireceğini savunurken, Goldman Sachs küresel istihdamın dörtte birini, 300 milyon işi tasfiye ederek büyük çaplı toplumsal sorunlara yol açacağını hesaplıyor. YZ’nin egemen kültür içindeki cinsiyetçilik veya ırkçılık gibi önyargıları yeniden üreteceğine, güçlendireceğine, bireyin gizlilik hakkının ortadan kalkacağına, seçim süreçlerinin manipüle edileceğine, otokratik rejimlerin halkları üzerindeki denetimlerini güçlendireceğine ilişkin kaygılar da sık sık vurgulanıyor.

Bu sırada ABD’nin en büyük beş teknoloji şirketi Apple, Microsoft, Alphabet, Amazon ve Meta, 2022’de toplam değerlerinin yüzde 40’ını (3.7 trilyon dolar) kaybettikten sonra 2023 içinde 3.9 trilyon dolar kazanarak kayıplarını YZ’ye artan ilgi üzerinden hızla giderdiler. NASDAQ-100 teknoloji indeksi 2022 boyunca yüzde 30+ değer kaybettikten sonra 2023 boyunca yüzde 49+ değerlendi. YZ alanına 2023 yılı boyunca 27 milyar dolar sermaye girişi gerçekleşti (Financial Times). Kimi analistler de 2024’e girerken yine bir teknoloji hisseleri balonunun şişmekte olduğuna işaret ediyorlar.