Satın Alma Gücü Paritesi ile ölçüldüğünde Çin dünyanın en büyük ekonomisi, ABD’den sonra da “ikinci köşesi”. Financial Times, Wall Street, Forbes, South China Morning Post gibi yayınlarda aktarıldığına göre, geçen hafta toplanan Çin Kalkınma Forumu’nda (China Development Forum) yapılan tartışmalarda ortaya çıkan tema kısaca şöyle özetlenebilir: Çin daha düşük oranlı bir büyüme dönemine geçiyor. Çin yönetimi, geçişi “Yeni Normal” olarak tanımlıyor. Diğer bir deyişle, Çin ekonomisi, bir sert iniş riski yaratmadan olgunlaşıyor.
Ben “Yeni Normal” kavramının 1990’ların sonunda, “Yeni Ekonomi”, “Goldilocks (ne çok sıcak, ne çok soğuk) Ekonomisi” kavramlarıyla birlikte kullanıldığını anımsıyorum. Sonrasını biliyorsunuz. 2002-3’te çok sert bir resesyon, kapasite fazlası/ talep yetersizliği sorununun dayanılmaz düzeye yükselmesi, buna cevap olarak tarihin en büyük ve hızlı mali genişlemesiyle resesyonun yarıda kesilerek temizliğin (siyasi istikrarsızlık korkusuyla) engellenmesi izledi. O zaman sorunların ertelenerek büyümeye bırakıldığını vurgulamıştık. Nitekim 2007/08 döneminde bu tutumun sonucunu hep birlikte gördük.
“Kaba iktisat”, “piyasa iktisadı” da diyebiliriz. Kapitalizmin yaşadığı krizlerin rastlantısal, dışsal olduğuna inanmaya, her krizde şaşırmaya devam etsin, biz Çin ekonomisine, krizlerin kapitalizmin kendi iç çelişkilerinden kaynaklandığını bilerek yaklaşırsak kolayca şunu söyleyebiliriz: Hiçbir kapitalist ekonomi, kendi krizini üretmekten kaçınamaz.
‘Yeni Normal’, bildik hikâye...
Geçen hafta, “Yeni Normal” tartışmalarını izlerken rastladığım üç grafik, Çin’in de “Yeni Normal” olarak nitelenen durumun bildik kriz dinamikleri içerdiğini gösteriyordu.
CNN Money’de yayımlanan Sophia Yan imzalı bir yazı, Çin borsa indekslerinin bu yıl çok hızlı artmakta olduğuna dikkat çekiyordu.
Yıl başından bu yana Şengen İndeksi yüzde 47, Şangay Bileşik İndeksi de yüzde 19 yükselmiş. Bloomberg’de Qilai Shen imzalı bir çalışmada yer alan, bu indekslerin performansına ilişkin grafiklerde iki nokta dikkat çekiyordu. Birincisi borsada açılan yeni hesaplar bu yılın başından bu yana adeta bir patlama yaşıyor.
Yıl başından bu yana her işlem gününde ortalama 170.000 yeni hesap açılmış. Bu yıl, borsada yeni oynamaya başlayanların sayısındaki artış, geçen yılın aylık ortalama artışından 10 kat daha fazla. İkincisi, Şangay Bileşik İndeksi’nin büyüme hızıyla, Çin ekonomisinin büyüme hızı arasındaki fark hızla açılıyor.
Bu ikisini bir araya koyduğumuzda, ekonomi yavaşlarken spekülasyon heyecanının küçük yatırımcıyı da etkileyerek artmakta olduğunu söyleyebiliriz.
Bu noktada “reel” ekonomiye de bakmamız gerekir. Forbes’te Jian Gan “Yeni Normal” üzerine çalışmasında, geçen yılın 4. döneminde bir iyileşme olsa da kapasite fazlası sorununun varlığını koruduğunu gösteriyor. Üretim Eğilimi Araştırması’na göre aynı dönemde, üretimin önündeki engellerin başında yüzde 58 ile talep yetersizliği geliyor. İlginç bir biçimde, finansman sorununun bu engeller içindeki payı yalnızca yüzde 2. Firmaların yüzde 44’ü bankalardan kolaylıkla kredi alabildiklerini söylüyorlar. Belli bir zorluk yaşadığını söyleyenlerin oranıysa yalnızca yüzde 3. Reuters’in aktardığı veri de resmi tamamlamaya yardım ediyor. Üretici fiyatları indeksi 13 aydır sürekli düşmeye devam ediyormuş. Reuters bunu deflasyon riski olarak aktarıyor.
Bunlar kapitalist ekonomilerin dinamiklerine yabancı olmayanlar için çok bildik bir görüntü oluşturuyor: Hızlı büyüme, ardından talep yetersizliği, fazla kapasite sorunu, kredi hacmi büyürken sermayenin üretimden spekülasyona kaçmaya başlaması, devletin kriz eğilimine, likidite genişlemesiyle direnmeye, sorunu ötelemeye çalışırken bir köpük oluşması ve sonra bir mali kırılma.
Bu sürecin bir boyutu daha var: Sermaye, mal ve sermaye ihracı yoluyla, yeni mekânlara kaçabilir. Devlet bu “kaçışı” kolaylaştıracak politikalar izlemeye başlar... Bu da bizi Asya Altyapı Yatırım Bankası’nın hikâyesine, modern emperyalizm gibi unutulmak istenen bir konuya getiriyor...
Dünyanın Öbür Köşesi
Yazarın Son Yazıları
Türkiye, yıllardır siyasal İslam rejiminin “toplumsal ruh mühendisliği” projesinin baskısı altında yaşıyor.
Erkek fantezilerini meşrulaştıran faşist ve siyasal İslamcı ideolojilerle hesaplaşmadan algoritmaları suçlamak kolaydır ama asıl nedeni görünmez kılan politik bir kaçıştır.
Sağın bu birlik refleksi, ideolojik bir tutarlılıktan değil, son derece sade bir siyasal sezgiden besleniyor: İktidarı istiyorsan yan yana duracaksın.
ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi’ne (UGS) bu kez emperyalizm ve faşizm kavramlarının ışığında bakacağım.
Önümüzdeki dönem dünya siyasetini yalnızca büyük güç rekabeti değil; milliyetçi, hatta uygarlıkçı reflekslerle donanmış yeni bir “teknolojik kapitalizm” biçiminin, faşist ideolojinin küresel ölçekte (öncelikle de UGS’nin, “göç dalgaları altında kimliğini kaybeden, gerileyen uygarlık” olarak tanımladığı Avrupa’ya), dayatılması belirleyecek.
Pazartesi günü, 2026’ya girerken ABD ekonomisinin çok kırılgan, küresel ekonominin resesyon eşiğinde olduğunu vurgulamıştım.
Dünya ekonomisi 2026’ya girerken resesyon sınırında (yüzde 3) yavaşlamaya devam ediyor, riskler ve büyüme önündeki engeller artıyor.
“Komisyon”, hukuki, idari ve anayasal bir zeminden yoksun.
The Economist 1990’larda, bir sayısında, finansallaşma başlarken 10 dev ABD bankasını kastederek “evrenin yeni efendileri” diyordu. Bu bankalar dünya borç piyasasında egemendi.
Serbest piyasa Ayetullahları sevindiler...
Küresel Organize Suç Endeksi’nin 2025 raporu açıklandı. Türkiye 2020’de 6.9 puanla 12. sıradayken bugün 7.2 ile 10. sıraya yükselmiş. Küresel ortalama 5.08. Bu endeks, sadece mafyanın gücünü ya da kaçakçılık hatlarını ölçmüyor; devlet içi yapılardan finansal suçlara, yargı bağımsızlığından ekonomiye sızmış suç ağlarına kadar geniş bir tabloyu ortaya koyuyor.
Küresel ısınma üzerine “Taraflar Konferansı” (COP30) Brezilya’da toplandı.
Emperyalist sistemin ABD, AB gibi merkezlerinin Türkiye gibi çevre ülkelerle ilişkilerinde demokrasi arzusu hiçbir zaman gerçek bir faktör olmadı. Bu ilişkiler her zaman çevre ülkenin ekonomik, jeopolitik açıdan kullanılabilir olma ilkesine dayandı.
Trump’ın başkanlığından hoşnut olmayanların oranı yüzde 60’ı geçti.
Busan’daki Trump-Şi zirvesi, yalnızca iki ülke arasındaki ticaret savaşında geçici bir ateşkes anlamına gelmiyor; aynı zamanda, 21. yüzyılın jeopolitik dengelerinde güç, liderlik gibi kavramların yeniden tanımlandığı bir döneme işaret ediyor. Zirvenin sonunda Trump’ın “12 üzerinden 10’luk bir görüşme” sözleri, Şi’nin ise “Dev gemiyi birlikte yönetiyoruz” vurgusu, ”yeni” bir durumu sergiliyor: Amerika artık “tek süper güç” değil.
Gözlerimizi gerçeğe açmamız gerekiyor.
Z kuşağının emeğin, doğanın, LGBTQ ve kadın haklarının değersizleştirilmesine, ırkçılığa gözetim kültürüne ve kurumsal otoriterliğe karşı zaman zaman isyana varan direnişi, yalnızca bir kuşak çatışması değil, sermayenin denetim kapasitesini sınırlayan tarihsel bir başkaldırı biçimi. Tam da bu nedenle, işletmelerinde kontrolü yitirme korkusu, teknoloji sermayesini giderek demokrasi düşmanı, hatta faşizan reflekslere sürüklüyor.
İsyan ve ekonomik kriz dinamikleri tarihte zaman zaman çakışıyor.
Geçtiğimiz günlerde, Altın 4 bin dolara ulaştı, piyasalarda “Borsa aşırı değerli” uyarıları sıklaştı. Jamie Diamond, Warren Buffet gibi ünlü yatırımcılar bu durumun sürdürülemezliğine işaret ediyorlar.
Gazze’de savaşın yerini alan ateşkes, ilk bakışta bir nefes alma imkânı sundu.
Cuma günü, Aurelien adlı bir yazarın “The cult of can’t” başlıklı denemesine rastladım. Perşembe yazımı okumuş olanların ilgisini çekeceğini düşünerek özetliyorum.
Kapitalizmin merkezlerinde (Anglosakson dünyada) uzun yıllar küreselleşmenin, teknolojinin (özellikle internet ve dijitalleşme) bizi “bugünden daha iyi” (özgür, demokratik, bolluk) günlere taşıyacağı anlatıldı.
Bu kez şanslıyım, önümde iki fotoğraf var. Meclis’in açılışında ve akşamında verilen davet sırasında çekilmiş bu fotoğraflar bugünkü siyasi şekillenmenin, “sağını-solunu”, çok güzel betimliyorlar.
Cumhurbaşkanının ABD ziyareti, MAPEG’in, 33 ilin topraklarını doğrudan madencilik yatırımlarına açması emperyalizm tartışmalarını yeniden canlandırdı.
Bilimde bazen bir sıçrama yalnızca araştırmacıların dar çevresini değil, tüm insanlığın geleceğini etkiler. 2020’de DeepMind’in geliştirdiği AlphaFold sistemi böyle bir andı.
“YZ dünyayı yutuyor” artık abartılı bir iddia değil.
Tsiridis’in çalışmasının en güçlü yanı, somut tarihsel analizleri belgelerle destekleyerek sivil toplumun (çoğunlukla göz ardı edilen) rolünü vurgulaması.
Dünya siyaseti ve ekonomisi, daha önce hiç görülmemiş bir biçimde birbirine benzeşen güç dinamikleriyle şekilleniyor.
Gazze’de yaşananlar, uluslararası medyada sıklıkla “çatışma”, giderek soykırım olarak tanımlansa da Prof. Jiang Xueqin olanların arkasında çok daha karanlık bir gerçeğin yattığını söylüyor.
ABD yönetimi, yeni savunma stratejisi raporunu, (QDR2001), 11 Eylül 2001 “olayının” tozu yatışmadan açıklamıştı.
Endonezya, yaygın protesto gösterileriyle sarsılıyor. Başkent Cakarta’dan ülkenin dört bir yanına yayılan bu olaylar, sadece yerel bir huzursuzluk değil, aynı zamanda küresel kapitalizmin çevre ülkelerde yarattığı derin eşitsizliklerin, devlet şiddetinin bir ürünü. İsyanın temelinde rejimin tüm kilit kurumların, parlamento dahil, içini boşaltmasıyla, demokratik haklarını kaybetmekte olduklarını hisseden geniş kitlelerin tepkisi yatıyor.
“Küreselleşme” yerini parçalanmaya bırakıyor, bir yeni-jeopolitik şekilleniyor.
Trump, seçim kampanyası boyunca, diktatör olmak dahil tüm arzularını açıkça söyledi. Dahası, Heritage Foundation “Project 2025” başlığı altında 900 sayfalık bir faşist devlete geçiş programı yayımladı. Bu program, devlet bürokrasisindeki özellikle de güvenlik bürokrasisindeki, “kurumsalcıları” ve “anayasalcıları” tasfiye ederek yerlerine başkana sadık olanları atamayı planlıyordu.
Uluslararası ilişkiler alanında yeni bir kavram var: “Ekonomik zorlama çağı” (Foreign Affaires).
Peki bu “ekonomik patlama” yaşanırken, insanların yerini YZ ajanları alırken, artan çıktıyı karşılayacak, kârların gerçekleşmesine, alınacak yatırım kararlarına kaynak olacak tüketici talebi nereden gelecek?
Rejim, seçimlerde kaybettiği belediyeleri geri alıyor, CHP’li belediyelerin liderliklerini tutukluyor, CHP’de Özgür Özel liderliğini tasfiye etmeye çalışıyor.
Amsterdam’da 1656 yılının temmuz ayında, 23 yaşındaki Baruch Spinoza, Avrupa’nın en güçlü sinagogunun önünde durdu, içeri girmeden derin bir nefes aldı.
ABD ekonomisinde, stagflasyon, “konut krizi” kaygıları artarken Trump, Ulusal Muhafızları, Washington DC sokaklarında konuşlandırdı...
Yaygın sıradanlaşmış, “veri hırsızlığı, sahte diplomalar (hoş değilmiş ama kazanç helalmiş), sahte imzalar” eşit (etnik) vatandaşlık topolojisi gibi çürüme semptomları üzerinde düşünürken aklıma eski bir yazımın başlığı geldi: “Hazırlıksız yakalanacağız”.
Köyler, dinler, mezhepler, tarikatlar, kabileler, fraksiyonlar...