İktisat dünyası bölünmüş durumda. Küresel krizi aşmak için en uygun reçete hangisi: Daraltıcı makro politikalar yoluyla istikrar mı; genişleyici politikalar yoluyla büyüme ve işsizlikle mücadele mi?

Özünde son derece sınıfsal bir tercih içeren bu soruya iktisatçılar öznel olarak kabullendikleri ideolojik paradigma uyarınca çözüm üretme uğraşı içerisinde. Bu noktada uluslararası deneyimler elbette son derece önemli dersler içeriyor. Bunlardan birisi de Arjantin’in 2011 Ekimi’nde yeniden göreve seçilen Devlet Başkanı Cristina Krichner’in öncülüğünde uygulamaya geçtiği yeni merkez bankacılığı yasası ve deneyimleri. Bu yazımızda henüz çok yeni bir uygulama olan Arjantin para politikası arayışlarını ve kökenlerini sizlerle paylaşmaya çalışacağım.

***

Merkez bankacılığı son yirmi yıl boyunca dogmatik bir inanç saldırısının esiri oldu: Merkez bankalarının biricik görevi fiyat istikrarıdır. Arz-yönlü, muhafazakâr iktisat öğretisinin gerçek dışı varsayımlarına dayalı, hayali kapitalizm modellerinin ürünü olan bu yaklaşım, para otoritesini gerek finansal istikrar, gerek büyüme, gerekse de işsizlikle mücadele gibi makro ekonomik karar mekanizmalarından tümünden vazgeçmeye zorlayarak; görevi sadece enflasyon tahminleri yapmak olan, tahminleri şaşınca da tek sorumluluğu “rapor yazmak”tan ibaret, edilgen bir kuruluşa dönüştürmüş idi.

Neoliberal düşüngünün, öncelikle finans sermayesinin çıkarlarını gözeten bu öğretisi uyarınca döviz rejimleri piyasanın dalgalanmalarına bırakılmış; maliye politikası ise akıl almaz sertlikte bütçe hedeflerine indirgenerek, derecelendirme kuruluşlarının kaprislerine terk edilmiş idi. Aslında küresel sermaye piyasaları ve onların yönlendiricisi finansal yatırım tekellerine bağımlı hale dönüşen merkez bankaları, “bağımsız” addedilerek, her türlü demokratik denetimden ve şeffaflıktan uzaklaştırılmış idi. Hazırlanan “enflasyon raporları”, piyasa “oyuncularına” verilen “sinyallerin” gizli simgeler ve söz oyunlarıyla bezenmiş bir görsel medya şölenine dönüşürken gerçek anlamda yatırım-üretim-istihdam kazanımlarını içeren makro ekonomik politikalar, “bunlar merkez bankasının işi değildir” küstahlığıyla, başkalarının sorumluluğuna terk edilmekteydi.

Nestor Krichner’in 2003 yılında başkan seçilmesinin ardından Arjantin gerek para, gerek döviz kuru rejimi, gerekse tüm makro ekonomik politikaların bütünlüğü açısından yepyeni arayışlara girdi. Neoliberal düşüngünün piyasayı kutsayan dogmalarının yerini, Arjantin ekonomisinin yapısal sorunlarını ve Latin Amerika’nın tarihsel gerçeklerini gözeten politika arayışları aldı. Sabit ve istikrarlı reel döviz kuru; faiz dışı maliye politikasında sosyal harcamaları gözetecek biçimde yeniden tanımlayan Copa Cabana Bildirgesi; istihdamı arttırmaya öncelik veren yoksullukla mücadele programları gibi uygulamalar bu arayışların ürünü oldu. Çoğunlukla bu bağımsızlığın ürün olarak Arjantin ekonomisi, 2003-2011 arasında yıllık ortalama yüzde 7.5 reel büyüme kaydetti; işsizlik oranı 2001 krizinden bu yana yarı yarıya azaltıldı; enflasyon oranı ise tarihsel ortalamasının altına çekildi.

Küresel krizden çıkış reçetelerinin tıkandığı 2010 sonunda, Cristina Krichner, merkez bankası başkanını değiştirerek para politikasına makro istikrar ve büyüme doğrultusunda yön verilmesini sağlayacak yeni bir ekibe devretti. Yeni Başkan Marco del Pont, merkez bankası yasasında değişikliklere giderek Arjantin merkez bankasının sadece fiyat istikrardan değil, aynı amanda büyüme ve yatırımlara yönelik kredi tahsisi ve finansal istikrarın sağlanması konusunda sorumluluk alacak şekilde görevlendirilmesini sağladı. Ley Organica adıyla anılan yeni program doğrultusunda Arjantin merkez bankası şimdi “nihai borç verici” ve “para otoritesi” kimliğiyle yepyeni bir sayfa açmaya hazırlanıyor.

Ley Organica altında Arjantin para programını, ülkemiz adına gerekli dersleri (Türkiye’nin yapısal koşullarını özenle gözeterek) çıkartabilmek amacıyla ilgiyle izleyeceğiz.