ROMA - Caludio Magris, “Geçmişin suçları, kuşaktan kuşağa devrolunan bir miras değildir!” diyor.

Türk okurlarıyla iki yıl önce “El Yordamıyla” (Alla Cieca) aracılığıyla buluşan ve şimdi de “Turkuaz Yayınları’ndan” çıkan ünlü eseri “Danubio” (Tuna Boyunca) ile ilgi çeken yazar; “Corriere della Sera”daki son yazısında (18 Kasım), son yıllarda bir “Avrupa uygarlık kriterine” dönüşen “geçmiş adına özür dileme geleneğine” karşı çıkıyor.

“Torunların, dedelerinin suçlarından ilelebet sorumlu tutulamayacağına” işaret eden Magris, “Bu herkes için geçerli, istisnası olmayan bir kuraldır...” diyor. Ele aldığı her konuya “derinlik” katan ve farklı bakış açıları getiren Magris’in son yazısı, birkaç nedenle dikkatimi çekti.

Bunlardan ilki, doğrudan atıf yapmasa da ilkesel planda, “Ermeni soykırımı” bağlamında olası çıkarımlar.

İkincisi, yazarın tüm eserlerine damga vuran kapsamlı “bellek” analizi...

Tarihin araçsallaştırılmasına hayır

Claudio Magris’in konuya el atmasına yol açan neden; Roma’nın faşist kökenli Belediye Başkanı Gianni Alemanno’nun, (bizimle aynı dönemde AB müzakerelerine başlayan) Hırvatistan üyeliğine koyduğu tavır:

Hırvatlara; “Topraklarınızda işlenen ‘foibe’ kat-liamlarını tanımadığınız sürece, AB’ye giremezsiniz!” diye bayrak açıyor Alemanno ve şöyle devam ediyor: “Bu ayıbı tanımadıkları sürece, Hırvatlara Avrupalı kardeşlerimiz olamayacakları söylenmeli!”

“Foibe katliamlarının” ne olduğunu, önce kısaca anlatmam lazım: “Foibe”; Trieste yöresine özgü kanyonlara verilen ad.

Yugoslav komünistleri, II. Dünya Savaşı yıllarında “faşizmle mücadele” adı altında -ölü ya da diri- binlerce İtalyanı bu kanyonlara atmış!

İtalyan neo-faşistleri, Hırvatlardan şimdi 65 yıl öncesinde kalan bu trajedinin hesabını soruyor.

Bu “tarihi hesaplaşmaya” Magris: “Bir defa, bu insanlık suçunu işleyenler yalnız Hırvatlar değildi!” hatırlatmasıyla başkaldırıyor: “Günümüz Hırvatistan’ından bambaşka bir tarihi gerçeklik içinde cereyan eden bu suça sadece Hırvatlar değil, Sırplar ve Slovenler de ortak olmuştu...”

İtalya’nın yaşayan en büyük yazarlarından olan “Nobel’e adayı” Magris, muhalif tavrını yalnızca bu “farklı tarihi gerçekler, farklı halklar ve devletler” çizgisiyle sınırlamıyor ki, getirdiği itirazın en canalıcı noktası tam da burada yatıyor.

“Geçmişin suçlarından kendimizi tümden soyutlayamasak da yeni kuşaklar; farklı dönemlerde, farklı hükümetler altında işlenen suçlardan sorumlu olamaz” diyor Magris.

‘Ben iki, o üç... öldürdü!’

“Geçmişin bilincini taşımak; ne ulusal mirasın büyüklüklerin döne döne yüceltilmesi, ne kara sayfalarının ağırlığı altında ezilmek olabilir” diyen yazar özetle şöyle devam ediyor:

“İnsanlığın evrensel vicdanı büyüklük ve sefilliğin -kişisel, kolektif, ulusal, siyasi düzlemde- iç içe geçtiği bir bütündür. Karşıt tarafların; üste çıkmak ve gerçeği yalnız kendilerinden yana yontmak adına koydukları devamlı çaba, insanlık gerçeğinin doğasına aykırı. (Tarihi hesaplaşmalar adına) Tarafların verdikleri kurban sayısını karşılıklı şişirmesi rastlantı değil: ‘Bakın! Düşmanlarımız, bizden daha katildi! Biz iki kardeş katlettik. Onlar, üç kardeş öldürdü!’ laflarıyla dipsiz bir kısırdöngüden başka hiçbir yere varılmaz...”

Magris yazısını, bazı çevrelerce “Hırvatistan’ın AB üyeliğine set çekmek” adına getirilen ideolojik engellemelere karşı -görünürde spesifik bir konuda- yazmış. Ama kullanılan argümanlar, geçmişin tüm hesaplaşmaları için geçerli.

Bu, o kadar böyle ki; makalenin yer aldığı sayfa düzeninde yalnız doğrudan sözü edilen “foibe katli anılarının” resimleri yer almıyor. Bunların yanı başında hemen; ABD’nin kölelik dönemi ve Yahudi soykırımına ilişkin fotoğraflar da dikkat çekiyor. Ve yazı şu üst başlıkla veriliyor:

“Kısırdöngü suçlamalardan bir çıkış önerisi!”

Avrupa basınında ilk kez böyle bir öneriyle karşılaşıyorum.

Bu vesileyle Magris’in bizlere “22 yıllık gecikmeyle”(!) ulaşan en ünlü eseri; “Tuna”dan da bahsetmek istiyordum.

O başka bir yazıya kaldı.

nilgun@cumhuriyet.com.tr