"Tales Bağıntısı” bir geometri teoremi. Anadolu tutkusu, aydınlık Anadolu’nun özlemi ve özeti. Tales Bağıntısı, çaplı insanları düşündürür hep; dik açıyı ve karşısındaki Hipotenüs’ü. Hipotenüs, Pisagor’un kızıdır. Baba sevgisinin bir Ege somutlaması. Bu coğrafyanın gelmiş geçmiş en çaplı insanı kuşkusuz Tales’tir. Çaplı olmak da güzel, o dik açıyı hiç bozmamak da... Mustafa Kemal’le Reşit galip gibi... Mahmut Esat Bozkurt, Mustafa Necati, Hasan Âli Yücel, İsmail Hakkı Tonguç gibi...

Karyalı yurttaş

Tales ile Heraklit’i düşündükçe, şu soru takılır akla: Biz, aradaki bu 2500 yıl boşuna mı yaşadık? “Nefsine egemen olmak zararlıdır; ölçülü olmaya bak” diyen Tales, hâlâ kimleri uyarmaktadır? Din adına, bilime ve sanata takoz olanları mı? Statüko ve siyaset adına, özgürlüğe patinaj yaptıranları mı?...

Peki, kimdir Tales? Bizden biri, bir Anadolulu. Bakın, o Karyalı yurttaşımız, çağdaşı Anaksimandros’a ne diyor: “Bunlar benim düşüncelerim, varsayımlarım. Ama ben nihayet bir insanım, her insan gibi yanılmaklığım muhakkaktır. Bunlara bak ama inanma, bunları daha iyilerini bulmak amacıyla eleştir. Bana kendi düşüncelerini söyle. Ben de onları bildiklerim ışığında eleştireceğim. Beraberce daha iyilerini bulabiliriz, içinde yaşadığımız âlemi anlayabiliriz.”

Böyle bir anlayışı ve yaklaşımı, skolastik düşünceyle bağdaştırmak olası mı? Anadolu’yu Helen’den farklı yapan budur işte. O imrenilesi Anadolu aydınlığı!... Tales; Sokrat, Platon ve Aristo’dan çok önce yaşamış olmasına karşın, tanrılarla, tanrılara verilecek hesapla değil güneş tutulmasıyla ilgilenmektedir. Gerçekleşecek güneş tutulmasının tarihini (MÖ 28 Mayıs 585) önceden söylemektedir.

Anadolu’nun 400 yıllık antik aydınlığında yalnız değildir Tales. Çağdaşı Anaksimandros’un özel bir yeri vardır o aydınlıkta. Anaksimandros’tur dünyanın ilk güneş sistemi teorisini insanlığın önüne koyan. Ispartalıları, gelmekte olan deprem konusunda uyaran, onlara şehir dışındaki açık alanlara gidin diyen. Oysa o günün Atinalılarına göre depremin bir tek nedeni vardır: Poseidon’un öfkesi.

Tales ile Anaksimandros’tan sonrakileri de unutmamak gerekir. Özellikle Aksimenes, Ksenofanes, Anaksagoras, Pisagor, Hipokrat, Heraklit’i... Anaksagoras’ın, evrenin yapısındaki “akılcı düzen”den söz etmesi, Sokrat dahil, o günün nice Atinalı bilgesi tarafından felsefeye ve inanca, dogmaya ve otoriteye ihanet olarak algılanmıştır. Anaksagoras’ın derslerini, Sokrat bu nedenle terk etmiştir.

Aydınlığa ve mutluluğa bir kapı açılacaksa, ancak İyonya ve Karya gerçekçiliğiyle açılabilir. Skolastik Helen düşüncesiyle değil. Onun yolu, çıksa çıksa dünya savaşlarına çıkar; çünkü o dünyada herkes, kendi mutlak doğrusunun peşindedir.

Anadolu’nun doğrusunu anlatan da çıkacaktır elbet!